Тэма: Абвяшчэнне незалежнасци Рэспублики Беларусь
1. Крызiс СCСР як унятарнай дзяржавы. Паняцце дэкларацыi аб дзяржауным сувяраняцеце БССР. Спроба Дзаржайнага перевароту у Маскве у жнiуне 1991г
У 1985г. КПСС разам з Генеральным сэкратаром М.С. Гарбачовым выступiла iнiцiятарам правядзення рэфом, якiя павiнны былi папярэдзиць далейшия пададзенне темпау эканамiчнага развiцця краины.. Курс на перабудову (паскораннае эканамiчнага развiцце, дэмакратызацiя савецкай грамадскай жiзнi i г.д.) быу необходным. Аднак жаданне каманды М.С.Гарбачова захавать пры гэтым иснуючую палiтычную сiстэму абмяжоувала эфектыунасць рэформ i як рэзультат, гэта прывяло к поунаму краху савецкай таталiтарнай сiстэмы.
Тольки пад нацискам шiрокай грамадкасци, перш за усе iнтелегенцii, улады пайшлi на рэформы у палiтычнай сiстэме. Iменно з гэтай мэтай прадугледжавалася правесцi выборы у Саветы розных узроуняй, но ужо з удзеламбольшага чысла кандыдатау. У 1988г. XIX партыйная конференцiя прапанавала праект констытуцыйнай рэформы, ажыццяйленне якой магло прывесцi к усталяванню у краине двухузроуневай прадставiцельнай сiстэмы i пасады прэзiдэнта з шырокiмi паунамоцтвами. Прапаноувая гэтую рэформу палiтычнай сiстэмы, жадали адчыниць, па-першае, дзверы съезда прыхильникам перабудовы, по-другое, з дапамогай зъезда i прэзiдэнта пераадалиць супрацьдзеянне кансерватыунага Полiтбюро ЦК КПСС, якi не зауседы была прыхильникам палiтыки М.С.Гарбачова i яго прыхильникау-лiбералау. Рэформа вызвала крытыку як кансерватарау, так i радыкалау, яких узначальвау Б.Ельцiным, так як, ни была, нi прямой, нi роуной, к таму ж сканцэнтрвала шмат улады у руках прэзiдэнта.У агульнагистарычным сэнсе прычыны распаду СССР заключалися у тым, што ен з пачатку свайго заснавання уяулял сабой утварэнне, якое трымалася на усеуладдзи КПСС. Яе падзенне абумовила развал СССР.
Пераход да перабудовы грамадства на дэмакратычных асновах нечакана для партыйнага и дзяржаунага кирауництва вывеу на першае месца нацыянальныя праблемы. Уздым нацыянальнага руху выявиуся у актыунай падтрымцы идэи суверэнутэту. 27 лiпеня 1990г. Вярхоуны савет БССР прыняу "Дэкларацыю аб дзяржаунам суверэнiтэце БССР". Адпаведна Дэкларацыi грамадзяне Беларусi усiх нацыянальнасцяу складаюць беларускi народ, якi з'яуляецца носьбiтам суверэнiтэту рэспублiкi. Пасля правалу путча Вярхоуны Савет БССР прыняу шэраг рашэнняу аб незалежнасцi i эканамiчнай самастойнасцi. Так, 25 жнiуня 1991г. "Дэкларацыи аб дзяржауным суверэнiтэце БССР" надаецца канстытуцыйны статус.
Дзяржайны суверэнитэт БССР сцвярджаецца у имя вышэйшай мэты – свабоднага развицця и дабрабыту, годнага жыцця кожнага грамадзянина рэспублики на аснове забяспячэння правоу асобы у адпаведнаци з Канстытуцыяй БССР и яе мижнародными абавязками
З абраннем Б.Ельцына презiдэнтам Расiи i перамогай радыкалау на расiйскiх выбарах у липене 1991г. у Горбачева заставауся адзiн шанс захавать сябе у якасци палiтыка, яки карыстаецца уплывам – паспяхова закончыць працес рэфармавання СССР. У другой палове липеня 1991г. быу распрацаван и абнародаван праект пагаднення аб новым саюзе сярод рэспублiким. Аднак далейшае развiцце падзей пакащала, што М.С. Горбачев не можа ужо спыниць развал СССР. Летам 1991г. у краине пачауся "парад суверэнiтэтау", калi савецкiя рэспублiкi адна за другой пачали абвяшчаць аб сваей самастойнасцi i незалежнасцi у рашэнни усiх пытанняужыцця на сваей тэрыторыi. Не здольнасць Генерального сакратаря ЦК КПСС прадухилиць распад СССР, адстаяць интарэсы КПСС, якая не жадала страчвацьсваю уладу, заахвочала кансерватыуную частку Палiтбюро на самастойныя ахоуныя дзеянни. 5 жниуня, пасля адъезда М.С.Гарбачова у Крым, яна пачала падрыхтоуку к загавору, накираванага на аднауленне у поуным аб’еме улады Цэнтра i КПСС. Путч пачауся 19 жнiуня i працягвайся тры днi. Услед за першымi кароткiмi дакументамi дзяржауны камiтэт па надзвычайнаму чрезвычайномустановишчу абнародавали дакументы, сутнасць якiх заключалася у наступным: пачатая М.С. Гарбачовым перабудова пацярпела паражэнне, якая прывяла к распаду дзяржаунасци. 19 жнiуня па рашэнню дзяржаунага камiтэта па надзвычайнаму становишчу у Маскву былi уведзены вайска. Такiм чынам, заканадауча дзеяннасць, на якую прэтэндавау дзяржайны камiтэт па надзвычайнаму становишчу, была падарваны. Пасля 22 жнiуня расiйскiя радыкалы разам з Б.Ельцаным перайшлi к рашучым дзеянням. 23 жнiуня М.С. Гарбачеву было прапанавали неадкладнападписаць указ аб сканчэнни дзейнасци КПСС. Презiдэнт прыняу гэты i другiя ультыматумы Б.Ельцына. Быу распушчан союзны кабiнет мiнiстрау, М.С.Гарбачоу адмовиуся ад пасады Генеральнага сакратара ЦК КПСС i г.д. У выпадку перастала иснаваць дзяржауна-партыйныя структуры, на якой иснавау СССР. Услед за гэтым пачауся маштабны распад усих астатних дзяржауных структур: быу распушчан СНК СССР, замест кабiнета мiнiстрау быу заснаван межрэспублiканскi эканамiчны Камiтэт, большасць саюзных мiнiстэрств была ликвидавана.
2. Прыняцце дзейнасцi КПБ-КПСС. Закон БССР аб назве рэспублiкi. Увядзенне новай дзяржаунай сiмволiкi (сцяг, герб) i яе сутнасць
23 жниуня 1991г. некаторыя дэпутаты Вярхоунага Савета РСФСР у рэзкай форме запатрабавали ад М.С, Гарбачова распусциць КПСС. М.С.Гарбачоу дабраахвотна пакинуу пасаду Генеральнага сакратара ЦК КПСС и распусциу Цэнтральны Камитэт партыи. Указами Б.М,Ельцына у жниуне 1991г. дзейнасць КПСС и КП РСФСР прыпынялася, а у листападе гэтага ж года – наогул забаранялася, партыйная маемасць канфискаувалася.
Крамя таго, пад уздзеннем моцнага рабочага руху, якi набый формы забастовак, шматтысячных дэманстрацый i мiтангау, дзе рабочыя выставiлi поруч з эканамiчнымi палiтычныя патрабаваннi, Вярхойны Савет БССР 26 жнiуня 1991г. прыняу Закон "Аб дэпартызацыi органау дзяржаунай улады i кiравання, дзяржауных прадпрыемствау, устаноу, арганiзацый i уласцiвасцi КПБ" i пастанову "Аб часовым прыпыненнi дзейнасцi КПБ-КПСС на тэрыторыi БССР" (у 1993г. часовае прыпыненне было адменена). Крыху пазней яе маемасць была перададзена ва уласнасць дзяржавы.
Прычынами знишчэння КПСС были палитычныя. КПСС была ядром, структурнай асновай савецкай дзяржавы. На яе адзинстве трымалися адзинства и непадзельнасць СССР.
12 верасня 1991г. Вярхоуны Савет БССР зацвердзiу новую назву дзяржавы - "Рэспублiка Беларусь" i яе атрыбуты: герб "Пагоня" i бела-чырвона-белы сцяг. Такiм чынам, было спынена iснаванне БССР. На усенародным рэферэндуме 14 мая 1995г. Большасць выбаршчыкау прагаласавала за увядзенне новых дзяржауных сiмвалау рэспублiкi - герба i сцяга.Пры зацвярджэнни дзяржаунага герба и джяржаунага сцяга Рэспублики Беларусь органы улады зыходзили з традыцыи некальких стагоддзяу нацыянальнай символики. Адной з прычын называлась тое, што у час вайны нацыяналисты скампраметавали нацыянальную символику супрацойництвам з немцами.
3. Белавежскае пагадненне i стварэнне СНД. Месца i роль Беларусi у СНД
8 снежня 1991г. ва урадавай рэзiдэнцыi "Вiскулi" у Белавежскай пушчы кiраунiкi Расii, Украiны i Беларусi падпiсалi Дагавор аб стварэннi СНД. 21 снежня на сустрэчы в Алма-Аце адзiнаццаць быушiх рэспублiк аб’явили аб канчатковам спыненни иснавання СССР i заснавання СНД з перавагай каардiнацыйныз функцыц i без якiх-лiбо заканадаучых, выканаучых i судзебных паунамоцтв. Мэтай заснаваня СНД, па заяве инициятарау, было палягченне пераходу рэспублик у иншае становишча. Для каардынацыи дзейнасци субъектау Садружнасци быу заснаван высший орган – Савет курауникоу дзяржау. Рашэнне сацыяльна-эканамичных пытанняу даручалася Савету кирауникоу урадау. Сумеснай сферай дзейнасци дзяржау – членау СНД аб’ядналися: каардынируя знешнюю палитыку; эканамичнае супрацоуництва як на тэрыторыи СНД, так и на рынках за яе мяжой; захаванне навакольнага асяродзя; пытанни миграцыйная палитыки; барацьба з арганизаваннай злачыннасци.
Аднак з першиых же дзен иснавання СНД сярод яго удзельникау з’явилися разногалоссе. Шмат краин были незадаволены тым, што Расии, засталися матэрыяльная база дыпламатычнай сетки быушага саюза, большая частка маемасци структур КПСС, агульнасаюзны залаты и алмазны фонд, грашова-финансавая систэма, шэряг иншых матэрыяльных и духоуных каштоунасцей, якия были створаны народами усих рэспублик. Вострае супярэчнасць узникла памиж Р
Галойным напрамкам дзейнасци беларускай дыпламатыи на шматбаковая узроуне з’яуляеццв паширенне и замацаванне сувязей з быушими савецкими рэспубликами у рамках СНД. За минулыя годы беларуския прадстауники актыуна прымали удзел у рабоце кардинацыйных органов улады СНД (Межпарламенцкая Асамлея, Савет Министрау замежных спрау, Савет Министрау обороны, Эканамичнага Суда и г.д.), выступала за пераутварэнни Садружнасци у рэгиянальную организацыю з высоким узроунем эканамичнай интэграцыи и палитычным супрацоуництвам. Не раз у Минску праходзили рабочыя сустрэчы кирауников дзяржау и правицельст, министрау СНД. У Минску размящауся Кансультатыуны камитэт и Выканадаучы сакратарыят СНД.
4. Стварэнне новых палiтычных партый i рухау на Беларусi. Рэформы палiтычнай сiстэмы. Канстытуцыя 1994г. Выбары прэзiдента Рэспублiкi Беларусь
Па iнiцiятыва новага кiраунiка ЦК КПСС М.С.Гарбачова з 1985г. у СССР пачалося правядзенне рэформ пад лозунгамi галоснасцi, паскарэння, перабудовы. Першыя вынiкi рэформы выявiлiся у сферы галоснасцi. Пачалося адраджэнне поунауладдзя Саветай, актывiзавалiся грамадскiя арганiзацыi. У 1989г. адбылiся выбары народных дэпутатау СССР, якiх упершыню выбiралi на альтэрнатыйнай аснове. У адпаведнасцi з рэформай палiтычнай сiстэмы у 1990г. быу прыняты Закон "Аб грамадзянскiх аб'яднаннях", згодна якiм насельнiцтва атрымала правы на стварэнне суполак i таварыствау, а таксама палiтычных партый. У тым жа годзе на Беларусi прайшлi выбары дэпутатау Вярхойнага i мясцовых саветау. У Вярхоуным Савеце упершыню з'явiлася парламенцкая апазiцыя. Манаполiя на уладу КПС была падарвана.
Шматпартыйнасць - сведчанне дэмакратычнасцi грамадства, рэалiзаваных на справе правоу грамадзян на абэяднанне розных рухау, саюзау, палiтычных партый. У СССР народ фактычна быу пазбаулены такiх правоу яшчэ у пачатку 20-х гг., калi усе палiтычные партыi, акрамя Камунiчтычнай, былi забаронены. Таму фармiраванне новых партый праходзiла на Беларусi вельмi цяжка i было немагчыма без пазбаулення усеуладдзя Кампартыi. Партыйнае кiраунiцтва рэспублiкi iмкнулася захаваць свае прывiлеяванае становiшча, што праявiлася у рашучым супрацьдзеннi узнiкненню любых палiтычных партый.Пераход да шматпартыйнасци адбыуся у рэспублицы у 1990 - 1994гг. Узник шэраг палитычных партый: Беларуская сацыял-дэмакратычная партыя Беларуси, Аб'яднанная дэмакратычная партыя Беларуси, Нацыянал-сялянская партыя и инш. Палiтычныя партыи розняцца памiж сабой праграммамi палiтычнага i эканамiчнага будайнiцтва. Гэтыя партыи были нешматликия.
Выбары 1995г. у Вярхоуны Савет рэспублики садзейничали актывизацыи дзейнасци палитычных партый, пашырэнню их колькасци. БНФ, яки прадстаулял у папярэдним складзе парламенцкею апазицыю, на гэты раз не атрымау ниводнага мандата. Яго месца заняла парламенцкая фракцыя, у якой аб'ядналися прадстауники некальких партый.
У сувязi са значным ростам партый, рухау i аб'яднанняу, многiя з якiх мелi незначную колькасць членау, у 1999г. была праведзена iх перэрэгiстрацыя.
15 сакавiка 1994г. Была прынята Канстытуцыя. У адпаведнасцi з ей, Рэспублiка Беларусь - унiтарная, дэмакратычная, сацыяльная, прававая дзяржава. Галойнай каштоунасцю прызнаецца чалавек. Беларуская дзяржава заснавана на прынцыпе падзелу улады - заканадаучай, выканаучай i судовай. Кiраунiком дзяржавы i выканаучай улады з'яуляеца Прэзiдэнт. Такiм чынам, Канстытуцыя Республiкi Беларусь усталявала прэзiдэнцкую форму дзяржаунага кiравання. Яна складаецца з дзевяци раздзелау и васьми глау. У першых трох раздзелах разглядаюцца такия пытанни, як асновы канстытуцыйнага ладу рэспублики; асоба, грамадства, дзяржава; выбарчая систыма. У чацвертым раздзеле Канстытуцыи разглядаюцца статус и паунамоцтвы прэзидэнцкай улады, парламента, урада и суда. У пятым и шостым раздзелах размова идзе аб мясцовым самакираванни и пракуратуры рэспублики. У астатних раздзелах разглядаюцца финансава-крэдытная систэма дзяржавы, дзеянне Канстытуцыи, парадак и змяненни. Характэрными рысами новага Асноунага Закона Беларуси з'яуляецца: замацаванне у якасци эканамичнай асновы разнастайных формау уласнасци; устанауленне роунасци дзяржавы и грамадзянина, их узаемных абавязкау; гарантыи правоу и свабод; падзел и узаемадзеянне улад; прамы характар дзеяння нормау Канстытуцыи. У ей идэалагиа палитычных партый, рэлигий або иншых грамадзянских аб'яднанняу не можа устанауливацца у якасци абавязковай для грамадзянина.
24 лiстапада 1996г. у краiне по iнiцыятыве Прэзiдэнта i Вярхоунага Савету прайшоу яшчэ адзiн рэферэндум. Яго важнейшiмi вынiкамi стала прыняцце новай рэдакцыi Канстытуцii Рэспублiкi Беларусь. Па ей Прэзiдэнт выступае кiраунiком дзяржавы i гарантам Канстытуцыi. Яму нададзены права заканадаучай iнiцыятывы. Згодна новай рэдакцыi Канстытуцыi створаны двухпалатны парламент - Нацыянальны сход. Ен складаецца з Палаты прадстаунiкоу i Савета Рэспублiкi. Выканаучая улада належiць Савету Мiнiстрау. Такiм чынам, асноуным законам Рэспублiкi Беларусь з'яуляецца Канстытуцыя Рэспублiкi Беларусь 1994г. са змяненнямi i дапауненнямi, прынятымi на усенародным рэферэндуме 24 лiстапада 1996г.Суды ажыццяуляюць правасуддзе на аснове Канстытуцыи и прынятых у адпаведнасци з ей нарматыуных актау.
У той час ишли спрэчки аб тым, якой рэспублика павинна быць: прэзидэнцкай ци парламенцкай. У ходзе гэтай дыскусии узрастау палитычны аутарытэт старшыни парламенцкай камиссии па барацьбе з карупцыяй А.Р.Лукашэнки. 10 лiпеня 1994г. Прэзiдэнтам Рэспублiкi Беларусь быу абраны А.Р.Лукашэнка.
5. Дасягненнi i супярэчнасцi нацiянальна-культурнага адраджэння Беларусi
Дэмакратызацыя грамадска-палiтычнага жыцця, абвяшчэнне дзяржаунай незалежнасцi рэспублiкi, а таксама эканамiчны крызiс вызначалi кiрунак развiцця культуры Беларусi. У змянiушыхся умовах выразна праявiлiся яе новыя рысы: паступовае пераадоленне iдэалагiчнага i дзяржаунага кантролю у культуры, здзяйсненне пэуных крокау на шляху да нацыянальна-культурнага адраджэння Беларусi, выртанне айчыннай гiстарычнай спадчыны i iнш.
Пасля таго, як Рэспублика Беларусь палучыла дзяржауны суверанитэт, у яе адчынилися новыя магчымасци захавання самобытнасци, цэласнасци и значнацсци беларускай культуры у свете. Аднак эканамичны крызис 1991-1995гг., знизиу узровень жицця насельництва, што адмоуна адбилася на развицци культуры у рэспублики. Недахоп финансавання галины, спыненне будауництва новых об’ектау культуры, маштабнае згортванне сеци об’ектау культурнага абслугоування насельництва, павеличэнне эмиграцыи творчых супрацоуникау - самыя вострыя праблемы, рэзкае пагаршэнне матэрияльна-тэхничнага забяспячэнне. Аднак не гледзячы на гэта асноуная частка устаноу працягвала ажыццяуляць дзяржауную культурную палитыку падтрымки и развицця народнага творчасци и культурна-асветницкай дзейнасци.
Прымалася ряд заканадаучых актов па падтрымцы сферы культуры. З 1991г. па 2005г. у рэспублике праводзилася актыуная работа па фармираванню прававой бызы у сфере культуры.
Далейшае развицце культуры Беларуси будзе праходзиць у напрамку захавання и якаснага расшырэння наращивания сетки яе устаноу, замацаванне и абнаулення матэрыяльнай базы, забяспячэння доступа к культурным каштоунасцям и паслугам для усяго насельництва.
Лiтаратура
1. Космач Г.А. i др. Всемiрная iсторiя 19-20 вв.: Учеб. пособiе для учащiхся 11-го кл. В 2 кн. Кн. 2 / Г.А. Космач, П.Г. Лукьянов, В.В. Тугай. - Мн.: Нар.асвета, 1996. - 207с.
2. Гiсторыя Беларуi. 9 класс. Падрыхтойка да экзамена за курс базавай школы. Бiлеты. Прыклады адказау. Даведачныя звесткi. / - Мн.: ТАА "Лекцыя", 1999 - 111с.
3. Матэрыялы па гисторыи Беларуси: Давед. Дапаможник / Склад. Н.С. Шарова. Мн.: ВП «Экаперспектыва», 2000. – 192с.
4. Гисторыя Беларуси. Падручник у 2ч. Ч.2 Люты 1917г. = 2002г. / Я.К. Новик, Г.С. Марцуль, Э.А. Забродски и инш.; Пад рэд. Я.К. Новик, Г.С. Марцуль. – Мн.: Выш. шк., 2003. - 472с.
5. Современная Беларусь: Энциклопедический справочник. В 3Т. Т.3 Культура и искусство / радкол.: М.В.Мясникович [и др.] – Минск.: Белорус. наука, 2007. – 778с., илл.
6. Современная Беларусь: Энциклопедический справочник. В 3Т. Т.1 Внутренняя и внешняя политика / радкол.: М.В.Мясникович [и др.] – Минск.: Белорус. наука, 2006. – 774с., илл.