Эканамічнае становішча Беларусі ў перыяд узрастання капіталістычных адносін (першая палова ХІХ ст.)
Змест
1. Сельская гаспадарка на Беларусі. Пачатак фарміравання новых адносін у памешчыцкіх і сялянскіх гаспадарках. 3
1.1 Сялянская гаспадарка. 4
1.2 Павіннасці 5
2. Прамысловы пераварот і станаўленне фабрычна-заводскай прамысловасці на Беларусі ў першай палове XIX ст. 7
2.1 Мануфактуры.. 7
2.2 Фабрыкі і заводы.. 8
2.3 Гарады.. 9
2.4 Гандаль. 9
3. Спробы гаспадарчых рэформаў. 12
Спіс выкарыстаных крыніц. 16
1. Сельская гаспадарка на Беларусі. Пачатак фарміравання новых адносін у памешчыцкіх і сялянскіх гаспадарках
Пачатак стагоддзя быў адзначаны вайной 1812 г. паміж Расіяй і Францыяй. Вынікі для сельскай гаспадаркі:
– Страта насельніцтва – каля 25%.
– Скарачэнне пасяўных плошчаў у два разы.
– Страты інвентару і цяглай сілы. Толькі ў Гродзенскай губерні было знішчана звыш 35 тыс. коней, што складала каля 60 %.
Агульныя страты Беларусі склалі каля 52 млн. руб. срэбрам (памер штогадовага дзяржаўнага падатку з Беларусі – 1 млн. руб.)
У гэты перыяд заменьшыўся фонд дзяржаўных земляў за кошт вялікіх падараванняў з боку Кацярыны Другой, Паўла і Аляксандра. Усяго ва ўласнасць рускім памешчыкам было раздадзена 208 550 душ беларускіх сялян (чацвёртая частка ўсяго насельніцтва Беларусі). Захоўвалася недатыкальнасць раней існуючага землеўладання для прысягнуўшай шляхты.
Беларусь – рэгіён, дзе панавала буйнапамеснае дваранскае землеўладанне. Напярэдадні 1861 г. у памешчыкаў было каля 12 млн. дзесяцін (70% зямлі), і толькі звыш 4 млн. дзесяцін (прыблізна 27%) знаходзілася ў карыстанні каля 1 млн. прыгонных сялян. У буйных латыфундыях ствараліся сярэднія па велічыні маёнткі з колькасцью прыгонных ад 200 да 500 чал., якія здаваліся ў арэнду. Рост таварнасці адбываўся за кошт павелічэння паншчынных павіннасцяў сялян, асабліва пасля 1812 г. Галоўныя павіннасці – паншчына і аброк. Марудна уводзіліся капіталістычныя формы гаспадарання, такія як:
– прымяненне ўдасканаленых сельскагаспадарчых машын;
– праца наёмных рабочых;
– увядзенне травасеяння і шматпольных севазваротаў.
Факты выкарыстання новых формаў гаспадарання мелі адзінкавы характар (Іяхім Храптовіч — уладар маёнтка Шчорсы, памешчык Ашмянскага павету Карчэўскі).
Немагчыма было спалучыць прыгонную працу з патрабаваннямі растучага ўнутранага і знешняга рынку. Увядзенню шматполля, паляпшэнню парод жывёлы, распаўсюджванню травасеяння і ўжыванню машын перашкаджала танная праца прыгонных сялян. Асноўная маса памешчыкаў лічыла прыгоннае права падмуркам рацыянальнай гаспадаркі і не збіралася ад яго адмаўляцца.
Рухавіком, што садзейнічаў развалу феадальнага эканамічнага механізму стаў попыт на хлеб і прадукцыю сельскай гаспадаркі ў Заходняй Еўропе ў першыя дзесяцігоддзі XIX ст. Па-другое, узрасла ёмістасць ўнутранага рынку. У 30 — 40-я гг. каля 70 — 80% усіх прыбыткаў паступала ад продажу сельскагаспадарчых прадуктаў, галоўным чынам збожжа, гарэлкі і спірту.
У першай палове XIX ст. вызначаецца спецыялізацыя сельскагаспадарчай вытворчасці. Віцебская і паўночныя паветы Віленскай, Мінскай і Магілёўскай губерняў – гэта раён ільна- і бульбаводства.
Паўдневыя паветы (Пінскі, Навагрудскі, Гомельскі і інш.) беларускіх губерняў – вырошчванне і перапрацоўка цукровых буракоў (з канца 30-х гг.). У сярэдзіне 40-х гг. у памешчыкаў Беларусі было 8, а ў канцы 50-х — 16 цукраварных заводаў.
Гродзеншчына – танкарунная авечкагадоўля, у 40-х гг. XIX ст. налічвалася 600 тыс. авечак.
На мяса-малочнай жывёлагадоўлі ў 40 – 50-я гг. спецыялізаваліся адзінкавыя памешчыцкія гаспадаркі, тыя, што мелі вінакурныя заводы.
Такім чынам, ў памешчыкаў Беларусі было імкненне ўзнімаць прадукцыйнасць сваіх гаспадарак, вырабляць больш таварнай прадукцыі.
1.1 Сялянская гаспадарка
Каля 70% беларускіх сялян мелі сваю гаспадарку і карысталіся зямельным надзелам з умовай выканання павіннасцяў. Невялікую групу (каля 30%) складалі дваровыя сяляне, якія не вялі сваёй гаспадаркі, працавалі на памешчыцкім двары і знаходзіліся на натуральным утрыманні. У Віленскай, Гродзенскай і Мінскай губернях пераважала сялянскае падворнае землекарыстанне, а ў Віцебскай і Магілёўскай — абшчыннае.
Прылады працы – тыя ж, што і ў папярэдні перыяд. У адзінкавых заможных сялянскіх гаспадарках былі ўжо веялкі, малацілкі і іншыя машыны.
Агратэхніка – рэгулярнае трохполле. У заможных гаспадарках пачалі сеяць кармавыя травы, асушаць балоты, набываць лепшае насенне для пасеву, ужываць на ўгнаенне іл і торф.
Культуры – у асноўным тыя ж, з’явілася бульба (сярэдзіна стагоддзя – каля 4% плошчы). Увядзеннеў севазварот бульбы садзейнічала пераходу ад трох- да чатырохполля. Ураджайнасць : збожжавых - у сярэднім сам-3, бульбы — сам-6. На сялянскую гаспадарку прыходзілася два валы або адзін конь. Трымалі 1 — 4 авечак і свіней, кароў, птушку.
Памер надзелаў – неаднолькавы. У сярэднім – каля 10-12 дзесяцін. Складаўся з дзвюх аднолькавых частак – цяглай і прыёмнай доляў. За цяглую сяляне адбывалі прыгон, за прыёмную плацілі аброк. Да сярэдзіны стагоддзя паскорылася абеззямельванне сялян.
Зямельныя сервітуты – распаўсюджаны на Беларусі, давалі сялянам права праезду, карыстання сенажацямі, ляснымі ўгоддзямі, выпасу жывёлы, рыбнай лоўлі і інш. Усё гэта на пэўных умовах было значнай падмогай у гаспадарцы сялян.
1.2 Павіннасці
Самай цяжкай формай была аддача сялян падрадчыкам па кантрактах на сплаўныя, будаўнічыя і зямельныя работы на працяглы перыяд. Памеры паншчыны значна выраслі і дасягалі шасці дзён у нядзелю (селянін выкарыстоўваў свой інвентар і цяглую сілу). Аброчныя сяляне выплочвалі 20 — 80 руб. у год, плацілі даніну і выконвалі дадатковыя павіннасці ў маёнтках.
У 50-я гг. XIX ст. з'явіўся няспынны рост нядоімак дзяржаўных падаткаў. Падушны падатак беларускія сяляне плацілі залатой і срэбнай манетай, што было ў 4 — 5 разоў даражэй за асігнацыі. На 1856 г. недоімкі склалі 8 млн. руб. ці каля 30% недоімак па імперыі.
Сялянская гаспадарка паступова звязвалася з рынкам праз базары і кірмашы. Але гандлёвыя сувязі сельскай гаспадаркі насілі аднабаковы характар – амаль усе грошы ішлі на ўплату памешчыцкіх і дзяржаўных падаткаў. Сялянская гаспадарка заставалася натуральнай. Крыніца грошай – адыходныя промыслы, былі звязаны з сезоннымі, сплаўнымі і земляробчымі работамі. Вялікая колькасць сялян працавала ў 50-я гг. на будаўніцтве чыгунак за межамі тэрыторыі Беларусі
Наглядалася расслаенне сялянскіх гаспадарак, яно было больш глыбокім у заходняй і цэнтральнай частках Беларусі. Але заможных сялян у гэтых рэгіёнах Беларусі ў параўнанні з цэнтральнымі губернямі Расіі было вельмі мала.
Такім чынам, да сярэдзіны XIX ст. працэс разлажэння феадальна-прыгонніцкай гаспадаркі паглыбіўся і можна гаварыць аб яе крызісе. Прыкметы крызісу:
– Упала прыбытковасць памешчыцкіх маёнткаў.
– Выраслі дзяржаўныя нядоімкі.
– Адбывалася маёмаснае і сацыяльнае расслаенне сялянства, яго заможная вярхушка вяла гандлёвае земляробства або валодала прадпрыемствамі і капіталамі.
– Паступова ўкараняліся элементы капіталізму – прымяненне вольнанаёмнай працы, машыннай тэхнікі, спецыялізацыя гаспадарак, пастаўка прадуктаў сельскагаспадарчай вытворчасці на рынак і інш.
2.
Прамысловы пераварот і станаўленне фабрычна-заводскай прамысловасці на Беларусі ў першай палове XIX ст.
У першай палове XIX ст. Беларусь уступіла ў стадыю прамысловага перавароту. Прамысловы пераварот — гэта пераход ад заснаванай на ручной працы мануфактуры да машыннай індустрыі. У выніку яго прамысловасць пераўтвараецца ў галоўную галіну грамадскай вытворчасці.
Развіццё капіталізму ў прамысловасці праходзіць 3 стадыі: першая – дробнатаварная; другая – мануфактурная; трэцяя – фабрычная вытворчасць. Да 60-х гг. XIX ст. беларуская прамысловасць прайшла дзве першыя стадыі.
Да пачатку XIX ст. найбольш распаўсюджанымі відамі прамысловай вытворчасці на тэрыторыі Беларусі з’яўляюцца промыслы, рамёствы і мануфактуры ў гарадах і мястэчках. Шырокае развіццё атрымалі палатняная, суконная, гарбарная, кравецкая, шавецкая, ганчарная вытворчасці, апрацоўка дрэва, выраб скур і г.д.
У гарадах вядучае месца займала рамесная вытворчасць. Рост яе таварнасці выклікаў ліквідацыю самастойнасці і карпаратыўнай замкнёнасці цэхаў, іх манаполію ў вытворчасці. Члены цэхаў атрымлівалі права наймацца на фабрыкі і заводы. Узніклі буйныя майстэрні з наёмнымі рабочымі. Гарадское рамяство задавальняла патрэбы не толькі жыхароў горада, але і навакольнага вясковага насельніцтва. У канцы 50-х гг. XIX ст. налічвалася да 16,5 тыс. рамеснікаў.
2.1 Мануфактуры
Прыгонныя вотчынныя мануфактуры пераважалі над капіталістычнымі, паступова яны перарасталі ў капіталістычныя. Вотчынныя мануфактуры працавалі пераважна дзеля задавальнення непасрэдных патрэб памешчыка-прыгонніка і яго двара. Капіталістычныя выраблялі прадукцыю на продаж. Нявыгаднасць прыгонных мануфактур у параўнанні з прадпрыемствамі, на якіх працавалі вольнанаёмныя рабочыя, з'яўлялася яскравым пацвярджэннем крызісу прыгоннай гаспадаркі.
У першыя дзесяцігоддзі XIX ст. кола мануфактур пашырылася. У 1801 – 1805 гг. у Магілёўскай губерні было 43 мануфактуры, у Менскай — 176, у Віцебскай — 46, у Віленскай — 16, у Гродзенскай — 27.
З 50-х гг. XIX ст. пачаўся хуткі рост купецкіх, капіталістычных мануфактур з вольнанаёмнымі рабочымі. Уласнікамі мануфактур з'яўляліся купцы, мяшчане і рамесніцкія майстры. У 1832 г. сярод ўласнікаў было 29 купцоў 1-й, 2-й і 3-й гільдый, што валодалі суконнымі прадпрыемствамі. 57 капіталістычных мануфактур у 1860 г. мелі 1.746 рабочых, выпускалі прадукцыі на 752 тыс. руб., гэта каля 48 % прадукцыі ўсіх мануфактур.
Адначасова (другая чвэрць XIX ст.) адбывалася ўзбуйненне вотчынных мануфактур. Іх частка адносіліся да тыпу фабрычна-заводскіх прадпрыемстваў. Арандатары вотчынных мануфактур выкупалі станкі, будынкі, зямлю і перабудоўвалі прадпрыемствы па форме ў капіталістычныя (металургічны завод у Налібоках).
2.2 Фабрыкі і заводы
Першыя фабрыкі і заводы ў Беларусі, як і мануфактуры, былі прыгоннымі. Паравыя машыны ў беларускай прамысловасці у 20-я гг. XIX ст. на суконных прадпрыемствах памешчыка Пуслоўскага у мястэчках Хомску Кобрынскага і Косаве Слонімска
Па рэгіенах найбольш развітай была Гродзенская губерня (суконныя прадпрыемствы), Магілёўская губерня, найменш – Менская губерня. Кошт прадукцыі прамысловасці Беларусі у 1852 г. склаў 2,5 млн. руб., у 1859 г. – амаль 5 млн. руб. Размяшчэнне прадпрыемстваў залежала ад транстартных сродкаў (галоўныя, як і раней, рэкі), крыніц сыравіны і працоўнай сілы.
Дамінуючыя галіны прамысловасці:
– суконная (5152 рабочых, прадукцыі на 3 млн руб.),
– папяровая (539 рабочых, прадукцыі на 2 млн руб.),
– шкляная (523 рабочых, прадукцыі на 200 тыс.руб.) і інш.
Другасны характар мелі палатняная, дывановая, канатная, медная і некаторыя іншыя галіны.
На працягу першай паловы XIX ст. дробная вытворчасць пераважала. Колькасць прадпрыемстваў у ей ў параўнанні з 1796 г. скарацілася ў 2,3 раза (найперш вінакурні), аб'ём яе прадукцыі вырас да 7.105 тыс. руб. Гэта ўдвая больш за мануфактурную і фабрычную вытворчасці разам.
Але пануючай заставалася прамысловасць, заснаваная на прыгоннай працы. Па колькасці прадпрыемстваў на 1860 г. яна пераўзыходзіла капіталістычную ў 1,5 раза, па колькасці рабочых у 1,8, па валавой прадукцыі у 2,8 раза.
2.3 Гарады
З 1796 па 1861 г. адбываўся рост гарадоў. Насельніцтва павялічылася ў 4 разы – з 80 да 320 тыс.
Зменшыліся колькасць і ўдзельная вага пануючага класа феадальнага грамадства (дваран ідухавенства).
Павялічылася колькасць купцоў, рамеснікаў і працуючых па найме.
Перамены ў нацыянальным складзе гарадскога насельніцтва Беларусі, вырасла колькасць яўрэяў (“мяжа аседласці”) і рускіх (чыноўніцтва).
2.4 Гандаль
Развіццю гандлю спрыяла расшырэнне кадраў вольнанаёмных рабочых. Да 40 – 50-х гг. XIX ст. у гарадах і мястэчках вырасла колькасць купецтва, з'яўляецца катэгорыя так званых гандлюючых сялян. Раслі гандлёвыя абароты. Толькі прамысловыя прадпрыемствы, што працавалі на ўнутраны рынак, выпусцілі ў 1857 г. вырабаў на суму каля 5 млн руб.
Асноўнай формай гандлёвых адносін у 30 —50-я гг. XIX ст. былі кірмашы. Самыя вялікія былі кірмашы ў Гродзенскай, Магілёўскай і Віцебскай губернях, нязначныя — у Віленскай і Мінскай (351 кірмаш з прывозам на 7,4 млн руб.). Буйнымі былі кірмашы ў мястэчку Зэльва Гродзенскай губерні (721 тыс. руб.), у Бешанковічах (664 тыс. руб.) і ў Любавічах Магілеўскай губерні (501 тыс. руб.).
Развозна-разносны гандаль у гарадах, мястэчках і сельскай мясцовасці пасля кірмашоў займаў другое месца. Базары існавалі амаль ва ўсіх гарадах і мястэчках Беларусі.
Стацыянарны гандаль – адбываўся ў штодзённа працуючых гандлёвых установах – лаўках, крамах, магазінах, піцейных дамах, карчмах, кавярнях і інш. Тавар – кандытарскія і хлебабулачныя вырабы, баваўняныя, шарсцяныя і шаўковыя тканіны, прадукцыяй мясцовай вытворчасці.
Знешні гандаль у асноўным вёўся па рэках і каналах. Галоўны гандлёвы шлях – Днепр, асноўны пункт транзітнага гандлю – Юрбург на р. Нёман (сучасны горад Літвы — Юрбаркас). 3 Беларусі тавары траплялі ў еўрапейскія і азіяцкія краіны і калоніі Амерыканскага кантынента. За мяжу з беларускіх губерняў вывозілі прадукты земляробства і жывёлагадоўлі, лес і драўляныя вырабы, прадукцыю перапрацоўчай прамысловасці. Імпартаваліся еўрапейскія фабрычныя тавары, металы, соль, рыба, вінаградныя віны, садавіна, машыны і абсталяванне. Працягваўся традыцыйны гандлёвы абмен з царствам Польскім, з якім у Расійскай імперыі з 1822 па 1850 г. існавала мытная граніца.
Між тым у цэлым як унутраны, так і знешні гандаль развіваўся марудна. Яго развіццю ў вялікай ступені перашкаджаў кепскі стан шляхоў зносін. Тэмпы гандлю ў 50-я гг. XIX ст. у параўнанні з другой паловай XVIII ст. знізіліся.
Першая палова XIX ст. — перыяд далейшага разлажэння феадалізму ў прамысловым развіцці Беларусі і фарміравання капіталістычных адносін. Аб гатым яскрава сведчылі новыя капіталістычныя мануфактуры, заводы і фабрыкі, дзе працавалі вольнанаёмныя рабочыя, укаранялася паравая машынная тэхніка. Тэмпы прамысловага развіцця былі ніжэйшымі ў параўнанні з іншымі рэгіёнамі Еўрапейскай часткі Расіі. Галоўныя прычыны — панаванне прыгонніцкай сістэмы гаспадарання і канкурэнцыя з боку расійскай і польскай прамысловасцяў, якія мелі значную перавагу ў сваім развіцці.
3.
Спробы гаспадарчых рэформаў
Крызісныя з'явы ў гаспадарцы прымушалі царскія ўлады рабіць пэўныя захады па рэфарміраванні існуючых парадкаў.
Спарадычныя меры:
– 1801 г. – дазвол набываць і прадаваць землі купцам, мяшчанам і дзяржаўным сялянам.
– 1803 г. – указ аб так званых вольных хлебапашцах. Памешчыкі мелі права адпускаць прыгонных з зямлёй за вялізны выкуп. Заставаліся і павіннасці згодна з узаемным дагаворам. У 1848 г. вольныя хлебаробы былі ўключаны ў склад дзяржаўных сялян на ўласных землях.
З мэтай абмежаваць бескантрольную ўладу памешчыкаў, царскі ўрад увеў абавязковыя інвентары — гаспадарчае апісанне памешчыцкіх маёнткаў з дакладнай фіксацыяй колькасці прыгонных, памераў зямельных надзелаў, выконваемых павіннасцяў. У 1844 г. было зацверджана палажэнне аб стварэнні дваранскіх камітэтаў у заходніх губернях для складання абавязковых інвентароў памешчыцкіх маёнткаў. У іх ўдзельнічалі самі памешчыкі, таму сялянам палёгкі яны не неслі.
Інвентары былі ўведзены к 1857 г. ў 1/10 частцы памешчыцкіх маёнткаў (актыўна іх ўвядзенню супрацьдзейнічалі сяляне). Па інвентарах уся зямля, якая знаходзілася ў фактычным карыстанні сялян, захоўвалася за імі. Для вызначэння павіннасцяў за аснову была прынята трэцяя частка даходу з вылучаных сялянам зямель. Інвентарныя правілы часта парушаліся памешчыкамі, тым не менш дзяржава ў некаторай ступені ахоўвала сялян ад празмерных апетытаў іх гаспадароў.
У сістэме кіравання дзяржаўнай маёмасцю (каля 465 тыс. сялян) найбольшае значэнне мела арэнда – калі дзяржаўныя маёнткі аддаваліся ў прыватныя рукі за штогадовыя выплаты дзяржаве з боку арандатараў. Казённай адміністрацыяй кіравалася нязначная частка сялян – каля 5,2%. З мэтай атрымання максімальнага прыбытку праводзілася рэгламентацыя кіравання казённымі сялянамі.
1803 г. – рашэнне аб залогу ў памеры не менш як 1/3 іх кошту казённых арандаваных маёнткаў. Праблему недоімак гэта не вырашыла.
1815 – 1817 гг. – увод інвентарнага нармавання павіннасцяў. Але – гэтыя маёнткі не карысталіся попытам у арандатараў. Расла колькасць выступленняў казённых сялян супраць арандатараў.
Патрабавалася рэформа кіравання дзяржаўнымі сялянамі. Яна была праведзена ў 1837 – 1841 гг. міністрам дзяржаўнай маёмасці П.Д. Кісялёвым. Рэформа мела тры накірункі:
– рэформа кіравання дзяржаўнай вёскай;
– “папячыцельская” палітыка;
– “люстрацыі дзяржаўных маёмасцяў”.
Рэформа кіравання вёскай пачалася ў 1839 г. згодна з спецыяльным палажэннем. Была адменена арэнда дзяржаўных маёнткаў, і быў створаны бюракратычны аппарат, утрыманне якога лягло на плечы дзяржаўных сялян.
“Папячыцельская палітыка” ўключала:
– арганізацыю харчовай дапамогі сялянам;
– арганізацыю пачатковага навучання;
– арганізацыю медыцынскай дапамогі.
Харчовая дапамога на выпадак перыядычных неўраджаяў складалася ў стварэнні грамадскіх запасаў зерня. Галоўнай крыніцай папаўнення кармоў служылі грамадскія заварванні. Аднак колькасць хлеба ў крамах не павялічвалася. Не лепш былі справы і з іншымі пачынаннямі "папячыцельскай палітыкі". Мерапрыемствы папячыцельства фінансаваліся таксама з сум сялянскіх капіталаў і грамадскага збору.
Мэта люстрацыі дзяржаўных маёмасцяў – павышэнне плацежаздольнасці дзяржаўнай вёскі. Мерапрыемствы:
– ліквідацыя сялянскага малазямелля (пераразмеркаванне зямельнага фонду паміж маёнткамі і перасяленне сялян);
– рэгламентацыя і ўніфікацыя павіннасцяў.
Люстрацыя праводзілася ў два этапы: да 1844 г. (захоўвалася фальварачна-баршчынная сістэма), з 1844 г. па 1857 г. (паскораны ўвод аброчнай сістэмы).
Сялянская рэформа мела буржуазны характар, бо спрыяла расшырэнню таварна-грашовых адносін на вёсцы.
Грашовая рэформа 1839-1843 гг. была праведзена міністрам фінансаў Е.Ф. Канкрыным.
Сутнасць рэформы:
– замена папяровых грошай (асігнацый) на крэдытныя білеты;
– крэдытныя білеты павінны свободна разменьвацца на срэбра;
– срэбраная манета – галоўная манета абарачэння, мера ўсіх грашовых папер, каштоўных папер і аблігацый;
– бюджэтны дэфіцыт пакрываўся займамі з банкаў.
Рэформа мела пераходны перыяд (1839-1843 гг.) калі курс рубля асігнацыямі быў вызначаны ў 28,57 канеек срэбрам, у абароце былі часовыя крэдытныя знакі, дзейнічала дэпазітная каса (прымала золата і срэбра ў злітках узамен на дэпазітныя і крэдытныя білеты, роўныя па намінале срэбранай манеце). З 1843 г. асігнацыі і часовыя грошы знішчаліся, уводзіліся дзяржаўныя крэдытныя білеты, што разменьваліся на срэбраную манету.
Рэформа мела станоўчы вынік, бо дапамагла ўмацаваць фінансы дзяржавы.
1824 г. – гільдэйская рэформа (аўтар – Е.Ф. Канкрын). Мэта – пашырыць правы купецтва трэцяй гільдыі.
У 1775 г. купецтва было падзелена на тры гільдыі:
– першая гільдыя – купцы з капіталам больш 10 тыс. рублёў, мелі права замежнага гандлю;
– другая гільдыя – капітал ад 1 тыс. да 10 тыс. рублёў;
– трэцяя гільдыя – капітал да 1 тыс. рублёў.
Па рэформе іншыя асобы (мяшчане, сяляне, рамеснікі) набылі права набываць гільдэйскія пасведчанні. Сяляне мелі права на ткацкія станкі, мяшчане маглі закупліваць сельскагаспадарчыя тавары, аднак на пэўнай тэрыторыі.
Праведзеныя рэформы садзейнічалі пашырэнню таварна-грашовых адносін у феадальнай гаспадарцы. Але асноўная іх мэта – захаваць феадальнае землеўладанне і прыгонную сістэму. Таму рэформы кардынальнальна не вырашылі праблему адставання гаспадарчага развіцця усёй дзяржавы і Беларусі як яе часткі ад перадавых краін.
Спіс выкарыстаных крыніц
1. Эканамічная гісторыя Беларусі / Пад рэд. В.І. Галубовіча. Мінск, 1996
2. История Беларуси в документах и материалах. Минск: Амалфея, 2000
3. Шымуковіч С. Ф. Эканамічная гісторыя Беларусі / С. Ф. Шымуковіч, Мн., 2001 г.
4. Гісторыя сялянства Беларусі. У 3 тамах. Т. 1. Гісторыя сялянства Беларусі ад старажытных часоў да 1861 г. Мінск, 1997.