Наратыўная структура рамана
Івана
Ш
амякша «
С
нежныя зімы»
Уводзіны
У дадзеным артыкуле даследуецца наратыўная структура рамана І. Шамякіна «Снежныя зімы», вызначаюцца спосабы і сродкі, з дапамогай якіх выдатны майстар беларускай прозы раскрывае ўнутраны свет свайго галоўнага героя. Асноўная ўвага надаецца таму, якім чынам выяўляюцца погляды героя праз моўныя формы.
Многія даследчыкі звяртаюць увагу на разгорнутую, ускладненую сюжэтна-кампазіцыйную арганізацыю твораў Івана Шамякіна як вызначальную прыкмету мастацка-стылявой адметнасці творчасці гэтага выдатнага майстра беларускай прозы другой паловьт XX стагоддзя. Дынамізм сюжэтнага развіцця, сапраўды, з'яўляецца характэрнай асаблівасцю раманаў і аповесцей пісьменніка. Неабходна пры гэтым удакладніць, што падзейны бок, які ўвасабляецца ў творах, мае значэнне не толькі сам па сабе, але і ў яго сувязях з агульнай канцэптуальнай задумай аўтара, спосабамі арганізацыі агговеду, выяўленнем адметнасці вобразаў герояў, складанасці і псіхалагічнай абумоўленасці іх характараў.
У дадзенай працы ажыішяўляецца спроба разгледзець узаемадзеянне структурнай арганізацыі тэксту і спосабаў выяўлення пунктаў погляду герояў у адзінай наратыўнай прасторы рамана I. Шамякіна «Снежныя зімы». Мэтай, якую ставіць перад сабой аўтар, з'яўляецца вызначэнне ідэйна-эстэтычнай адметнасці мастацкіх пошукаў I. Шамякінаў сферы наратыўнай паэтыкі.
Вынікі даследавання і іх абмеркаванне
Раманы народнага пісьменніка Беларусі Івана Шамякіна заўсёды вызначаюцца адметнасшо сюжэтнай пабудовы, складанай пераплеценасцю перыпетый і калізій, фабульных ліній і кампазіцыйных прыёмаў. Мастацкі свет кожнага рамана ўяўляе сабой вобразнае ўвасабленне рэальнай жыццёвай складанасці, спалучанасці разнастайных бакоў рэчаіснасці з думкамі і адчуваннямі герояў, іх унутранай, духоўнай змястоўнасцю. У адным з апошніх інтэрв'ю сам пісьменнік адзначаў, што для шэрагу яго раманаў (у пералік былі ўключаны і «Снежныя зімы») характэрна складаная структура, дадаўшы пры гэтым: «Я люблю складаныя структуры».
Адной з характэрных асаблівасцей арганізацыі мастацкай структуры ў раманах і. Шамякіна з'яўляецца сумяшчэнне ў іх розных часавых планаў, разнастайных апавядальных пластоў, праз якія раскрываецца адметнасць светабачання як аўтара, так і яго герояў, многія з якіх бяруць на сябе абавязкі апавядальніка. Героі шамякінскіх твораў - гэта, як правіла, людзі актыўныя, яны жывуць насычаным, дынамічным і духоўна багатым жыццем.
Складаная структураванасць раманаў 1. Шамякіна, драматычная напружанасць іх сюжэтнага разгортвання абумоўлены якраз дыялектычным паяднаннем у творчасці пісьменніка дынамізму дзеяння з глыбокім пранікненнем ва ўнутраны свет герояў. Разгортванню знешняга падзейнага раду ў мастацкай прасторы твораў спадарожнічае раскрыццё заканамернасней развіцця ўнутранага «сюжэта» духоўнага жыцця чалавека.
У творчасці выдатнага майстра беларускай прозы назіраецца наступная вельмі паказальная заканамернасць. Заглыбляючыся ў свае перажыванні, аддаючыся ўспамінам, вырашаючы для сябе важнейшыя і надзённыя экзістэнцыйныя пытанні, героі I. Шамякіна, разам з тым, не аддаляюцца, а, наадварот, яшчэ ў бодьшай ступені набліжаюцца да актуалій сучаснага ім жыцця. Даследчыкамі творчасці І. Шамякіна якраз падкрэсліваецца наяўнасць непасрэднай сувязі паміж аналітызмам ято прозы і «пашырэннем суб'ектыўнай - праз свядомасць героя - формы адлюстравання рэчаіснасці».
Мінулае і сучаснасць, іх складанае, падчас драматычнае перапляценне ў свядомасці героя становяцца часта асноўнымі матывамі, тэматычным асяродкам твораў I. Шамякіна.
Аднак у кожным канкрэтным выпадку мы маем справу са спецыфічнымі сродкамі ўвасаблення дадзенай спалучанасці ў сюжэтна-кампазіцыйнай пабудове, у вобразнай сістэме твора. Раман 1. Шамякіна «Снежныя зімы» (1967-1969) уяўляе сабой вельмі паказальны прыклад майстэрскага выкарыстання аўтарам магчымасцей сумяшчэння ў апавядальнай плыні розных пунктаў погляду, выстройвання сістэмы вобразаў з улікам прасторава-часавай перспектывы. Аналіз структурных асаблівасцей дадзенага твора дапамагае выразней уявіць адметнасць агульнай аўтарскай канцэпцыі, светапоглядную і псіхалагічную аснову характараў і паводзін герояў.
У рамане «Снежныя зімы» выяўляюцца многія характэрныя для творчай манеры I. Шамякіна спосабы тэкставай арганізацыі твора. Галоўны герой твора былы партызанскі камандзір Іван Васільевіч Антанюк, вымушана апынуўшыся на заўчаснай пенсіі, перажывае складаны перыяд у сваім жыцці. Каб асэнсаваць сучасныя сітуацыі, вызначыцца ў адносінах з тымі, з кім здаўна звязаў яго лёс, ён вяртаецца ва ўспамінах у мінулае, зноў перажывае некаторыя найбольш істотныя моманты сваёй біяграфіі. Заглыбленасць героя ў свой унутраны свет - характэрная асаблівасць гэтага рамана пісьменніка. В. Каваленка нават заўважыў, што «з усіх твораў I. Шамякіна раман "Снежныя зімы" найменш падзейны». Сапраўды, падзейнасць, сюжэтыка тут маюць у значнай ступені ўнутраную, душэўна пераўтвораную ўвасобленасць.
Трэба адзначыць, што рэтраспектыўныя эпізоды ў рамане - гэта не проста ўспомненае героем з той або іншай прычыны мінулае жыццё. У сваіх разважаннях, успамінах, сумненнях Антанюк вядзе сапраўдны дыялог з часам, імкнецца асэнсаваць пройдзены жыццёвы шлях, сувымераць яго, узважыўшы пралікі і ўпушчаныя магчымасці, з актуаліямі сучаснасці. Для яго настаў вельмі адказны час - час падсумаванняў. Аднак, разам з тым, гэта і актыўная душэўная праца, скіраваная на тое, каб адчуваць сваю запатрабаванасць, быць далучаным да рэальных жыццёвых клопатаў.
Адной з самых характэрных асаблівасцей творчасці I. Шамякіна з'яўляецца глыбокае выяўленне сутнасці міжасабовых адносін. Кожны персанаж, які адыгрывае ў сюжэце твора прыкметную ролю, раскрываецца сваімі духоўнымі і псіхалагічнымі, маральнымі якасцямі. Пры тым асабовы свет шамякінскіх герояў не герметызаваны, ён шматстайнымі повязямі злучаецца з іншымі людскімі светамі, з соцыумам. Міжасабовыя адносіны, ацэнка героем свайго стаўлення да іншых маюць для яго не менш істотнае значэнне, чым самааналіз.
Пункт погляду Антанюка абазначаецца ў рамане з дапамогай розных моўных сродкаў. Можна вылучыць тры асноўныя віды моўнага выражэння, праз якія выяўляюцца думкі і адчуванні галоўнага героя: а) простая мова, калі герой уступае ў размовы з іншымі персанажамі; яна ўводзіцца ў тэкст з дапамогай працяжніка; б) «унутранае» маўленне героя, блізкае па свайму характару да простай мовы; графічна яно абазначаецца двукоссямі; в) роздум героя, які не кадыфікуецца як непасрэдна ім выказаны, аднак які па шэрагу граматычна выражаных прыкмет можа быць ідэнтыфікаваны як прыналежны менавіта яму. У гэтым трэцім выпадку якраз форма моўнага выражэння мае вялікае значэнне ў размежаванні пунктаў погляду аўтара і героя, у аддзяленні таго, што зыходзіць менавіта з пабуджэнняў самога героя, ад таго, што адносіцца да яго характарыстыкі аўтарам.
У эпізодзе сустрэчы Антанюка з удзельнікамі палявання на пачатку рамана прадстаўлены ўсе віды моўнага абазначэння героем сваіх думак і адчуванняў. Антанюк пастаянна аналізуе паводзіны свайго сябра, партызанскага паплечніка, а зараз дырэктара інстытута Будыкі. Гэтыя паводзіны выклікаюць у яго супярэчлівыя адчуванні, што і выяўляецца ў неадназначным рэагаванні на розных узроўнях моўнага выражэння. Непрыманне занадта дагодлівага стаўлення Будыкі да міністра акцэнтуецца як выказваннямі апавядальніка, з дапамогай якіх выяўляецца эмацыянальны стан Антанюка («Немаведама чаму, як халодная хваля, ударыла ў сэрца злосць на Будыку»), так і ўнутраным маналогам самога героя, які лрымае ў дадзеным выпадку форму як бы непасрэднага звароту ў думках да свайго сябра («Чаго ты мітусішся? Хто, хто, а я наскрозь цябе бачу... »). Аналізуецца Антанюком і тое, якім чынам адказвае яго сябар на крытычныя заўвагі. «Здаецца, гэта ўжо крыўда? Ці хітрасць? Яшчэ адзін, з заходам з тылу, напамінак начальству пра свае заслугі?» [4, 14]. Дадзеныя меркаванні адносяцца фармальна да аўтарскага наратыўнага маўлення, але іх запытальная форма з'яўляецца аргументам на карысць таго, што тут усё-такі ў большай ступені выражана пазіцыя менавіта галоўнага героя рамана. Гэта якраз ён, Антанюк, прагне дазнацца пра сапраўдную матывацыю паводзінаў Будыкі, пра тыя пабуджальныя імпульсы, якія знаходзяцца ў іх аснове.
Няпростымі сталі сёння адносіны паміж Антанюком і Будыкам, дружба якіх доўжыцца яшчэ з часу іх сумеснага партызанства. Аналітычна-крытычнае стаўленне Антанюка да сябра выклікана прыкмячаемымі ім хоць і дробнымі, здавалася б, але ўсё-такі прыкрымі момантамі ў паводзінах сённяшняга дырэктара навуковага інстытута. Да канца прынцыповы ва ўсіх справах, Антанюк, якому яго бескампраміснасць каштавала страты пасады, не хоча прымірыцца і з надрабнейшымі нават праявамі згодніцтва, прыстасавальніцтва. Ён адкрыты і шчыры ў сваіх адносінах да людзей. Гэта адкрытасць перад светам, мабыць, з'яўляецца прычынай таго, што і яго ўласнае жыццё, яго пралікі, сумненні і страты становяцца прадметам жорсткага самааналізу.
Схільнасць да самааналізу, рэфлексіі прыводзіць да таго, што Тван Васільевіч, які наогул вельмі прыхільна, з сапраўднай зацікаўленасцю ставіцца да людзей, у пэўныя моманты засяроджанасці на сваіх думках і адчуваннях шукае адзіноты. У такім стане ён упершыню і паяўляецца перад чытачом на старонках рамана. Антанюк, прыехаўшы адпачыць у лесе, адмаўляецца ад удзелу ў калектыўным паляванні, яму хочацца «забрацца глыбей у пушчу, недзе на першабытнай палянцы паміж векавых сосен раскласці маленькае цяпельца і да вечара сядзець, каб надоўга задаволіць прагу адзіноцтва, каб на цэлыя месяцы - да наступнага "прыступу" - насіць у сабе шум лесу і дыханне восені». Заблукаўшы ў такі глухі лясны куток, ён натрапляе на зубра. Сустрэча з зубрам, з якой пачынаецца раман, мае, несумненна, сімвалічнае значэнне. У характары самога Ашанюка, з яго нерастрачанай сілай, мэтаскіраванасцю, непахіснасцю, ёсць штосьці «зубрынае». Звяртае на сябе ўвагу, што адзін і той жа матыў «першабытнасці» прысутнічае як у вышэй прыведзеным выяўленні імкнення Антанюка пабыць у адзіноце («на першабытнай палянцы»), так і пры апісанні асяроддзя, у якім пачынаецца дзеянне -таго «глухога кутка пушчы», што таксам
Заўважаецца такая заканамернасць у кампазіцыйнай пабудове рамана: калі Антанюк застаецца сам-насам з сабой, у яго думках і ўспамінах узнікаюць (і, адпаведна, разгортваюцца ў наратыўным плане ў выглядзе асобных эпізодаў) падзеі ваеннага часу. Настроенасць на падобныя згадкі абумоўлена перш за ўсё агульнай скіраванасцю героя на аяалітычнае пранікненне ў сваё мінулае, яго цягай да самарэфлексіі. Аднак пэўнае значэнне маюць таксама і тое асяроддзе, абстаноўка, у якіх знаходзіцца Антанюк у адпаведны момант часу, і тыя жыццёвыя абставіны, якія ўплываюць на яго душэўны стан.
Пасля доўгачаканай, важнай для яго размовы ў «высокім доме» і асабліва пасля паведамлення пра прысланае ў інстанцыі пісьмо, у якім закранаецца даўняя гісторыя яго адносін з Надзеяй, Антанюк пачувае сябе настолькі ўзрушаным, роздумна звернутым у мінулае, што гэты яго стан акцэнтуецца нават зменай спосабу апавядання.
Адна з самых паказальных і яскравых адметнасцей структурнай арганізацыі аповеду ў «Снежных зімах» заключаецца ў пераходзе ў пэўныя моманты ад выкладу падзей апавядальнікам да выказвання ад першай асобы. Натуральнасці такога пераходу садзейнічае бесперапыннасць апавядальнай плыні, блізкасць пазіцый аўтара і героя. Варта адзначыць і тое, што гэты зварот Антанюка да мінулага, углыб сваёй памяці і свайго «я», адбываецца на фоне гарадскіх краявідаў, якія ўяўляюць сабой прыкметы найбліжэйшага жыццёвага асяроддзя аўтара. I думкі героя пра манумент Перамогі, яго размяшчэнне, несумненна, адносяцца да ліку здаўна вынашаных самім аўтарам. Заснежаны Мінск змяняецца ва ўяўленні Івана Васільевіча малюнкамі ўкрытага снегам партызанскага лесу. Вобраз снегападу становіцца адным з важнейшых спалучальных звёнаў у іфасторава-часавай сістэме рамана. Пра гэта сведчыць і назва твора - «Снежныя зімы», якая мае несумненны сімвалічны падтэкст. Прырода з яе бясконцай зменлівасшо і ў той жа час пастаянствам паўтарэння выступае як бы галоўным пасрэднікам у размове, якую вядзе ў сваіх роздумах галоўны герой рамана з таварышамі па зброі, з тымі, хто застаўся навекі там, сярод пошуму ялін і сосен. Ідучы па вуліцах заснежанага горада, Антанюк імкнецца ўзнавіць сувязь паміж успрымаемай тут і цяпер рэальнасцю і той, якая аддалена гадамі пражытага жыцця.
Пераход ад аповеду пра Антанюка ў трэцяй асобе да выяўлення яго думак і перажыванняў з боку ўнутранага «я» адбываецца на працягу аднаго эпізоду, для якога характэрна адзінства настрою. Дзве наратыўныя формы раскрыцця духоўнага свету галоўнага героя аддзелены літаральна некалькімі сказамі. Кружэнне ў паветры сняжынак звязваецца асацыятыўна з віраваннем людскога натоўпу. Куды так спяшаюцца людзі, - задаецца пытаннем Іван Васільевіч, якому хочацца якраз прыпыніцца, каб вельмі многае абдумаць з таго, што датычыцца яго самога, ды і ўсіх гэтых сустрэчных людзей. Ён звяртае ўвагу перш за ўсё на маладых, якія найболын спяшаюцца, бягуць кудысьці, коўзаюцца па тонкім лядку. Мабыць таму, што перад гэтым ен якраз думаў пра моладзь, пра сваіх дзяцей, Іванам Васільевічам авалодвае жаданне быць неаддзельным ад гэтага імклівага руху наперад, у неразгаданую будучыню. «Я хачу радавацца разам з вамі! Не аб'язджайце мяне, не абганяйце, бо гэтак незнарок можаце збіць мяне з ног. А я хачу ісці з вамі плячо ў плячо. Я хачу каўзануцца і ўпасці сам, як тая вунь дзяўчына ў чырвоным шалю».
Тэма ўзаемаадносінаў бацькоў і дзяцей, разумення моладзі ў творчасці I. Шамякіна наогул займае адно з прыкметнейшых месцаў. У «Снежных зімах» яна выяўляецца праз пошукі галоўным героем у самім сабе таго прамадушша і шчырасці, адкрытасці свету, якія ўласцівы маладосці. Зварот у мінулае азначае для Антанюка, апрача іншага, вяртанне ў сваю маладосць.
Метамарфозы, якія адбываюцца са спосабамі асабова-займеннікавага ўвасаблення аповеду, спалучаюцца ў тэксце са зменамі ў часавым выражэнні. У невялікай выдзеленай частцы трэцяга раздзела рамана, дзе абазначаны пераход да формы першаасабовага наратыву, адначасова акцэнтуецца часавы перапад з дапамогай кантрастнага суаднясення дзвюх граматычных форм аднаго і таго ж сказа: «Кружылі сняжынкі» - «Кружаць сняжынкі». Пры гэтым у абодвух выпадках сказ вылучаецца ў асобны абзац, і тым самым звяртаецца асаблівая ўвага на значэнне дадзенага прыёму ў агульным ідэйна-мастацкім кантэксце. Выкарыстанне цяперашняга часу, акцэнтаванае такім чынам, становіцца выразнай пазнакай узмацнення асабовага пачатку.
Такім чынам, змястоўныя фактары. якія садзейнічаюць звароту Антанюка да партызанскага мінулага (стан асаблівай самалаглыбленасці, узрушанаспь, пастаяннае зберажэнне ў памяці дарагіх і балючых вобразаў), падмацоўваюцца прыёмамі нараталагічнага характару, такімі, як суаднясенне ў таксце першай і трэцяй асобы, мінулага і цяперашняга часу, знаходжанне агульньтх пунктаў судакранання паміж тьш, што адбываецца тут і зараз, і мінулым. «Тады таксама ішоў снег», - зазначае для сябе Іван Васільевіч, ужо падрыхтаваны псіхалагічна да паўторнага перажывання складаных і драматычных калізій ваеннага часу. I адразу ж імкнецца адшукаць адрозненні і ў гэтых прыродных прыкметах, быццам жадаючы тым самым засведчыць няспыннасць і незваротнасць быццёвага руху. «Але не такі ласкавы, ціхі. Гуляла завіруха. Выла. Свістала. Лес гудзеў і трашчаў». Мінулы час, які зноў становіцца асноўным у разгортванні наратыўнай структуры, асабліва выразна акцэнтуецца ў такім ланцугу дзеясловаў.
Іван Васільевіч Антанюк паглыбляецца ва ўспаміны. Але гэтыя ўспаміны таксама вызначаюцца сваёй структурнай адметнасцю, шмат у чым адрозніваюцца ад стандартных рэтраспектыўных уставак у літаратурным творы.
Апрача майстэрскага вьткарыстання раманістам прыёмаў асацыятыўнага спалучэння розначасовых падзей і эпізодаў, характэрнай адметнасцю наратыўнай структуры «Снежных зім» з'яўляецца дыялагічнасць самога мыслення галоўнага героя, пастаянная скіраванасць яго свядомасці на дыялог-спрэчку са сваімі ўяўляемымі апанентамі, і, можа бьшь, у першую чаргу з самім сабой.
Дыялогі ў рамане падзяляюцца на некалькі тыпаў. Перш за ўсё. на тыя, якія мелі (або маюць) месца ў рэальнасці, і тыя, якія ўяўляюць сабой скіраваныя ў адрас пэўных людзей роздумы героя. Другі тып з'яўляецца, па сутнасці, разнавіднасцю ўнутранага маналога, аднак адметнасць яго заключаецца менавіта ў адраашсці, спробе героя нешта мысленна давесці, у нечым пераканаць, няхай сабе ірозі/асшт, адрасатаў сваіх выказванняў.
Першы тып дыялогаў (рэальных) у сваю чаргу падзяляецца на дзве разнавіднасці: тыя, якія супадаюць з часам аповеду, і тыя, якія ўзнаўляюцца ў памяці галоўным героем, пераносяцца ім з мінулага ў цяперашні час. Гэтыя апошнія, як рэалізуемыя паўторна ў свядомасці героя, уносяць свае нюансы ў наратыўную структуру. Яны выдзяляюцца ў тэксце графічна - пачатак кожнай фразы адзначаецца не працяжнікамі, а двукоссямі.
Даўні дыялог не проста ўзнаўляецца ў свядомасці героя ў такім выглядзе, у якім ён гучаў калісьці, ёы каменціруецца, ацэньваецца з пазіцый цяперашняй сітуацыі, атрымоўвае наратыўную аформленасць, адпаведную пункту погляду героя. Выкарыстанне асабовых займеннікаў у своеасаблівым аўтакаментарыі былой размовы падкрэслівае яе напружанасць: «Я адказаў жорстка <...> Ты здзекліва хмыкнуў... ». Гэты зварот “на ты” як бы яшчэ больш набліжае падзеі мінулага да сучаснага моманту, садзейнічае трансфармаванню ўспомненай размовы з загінуўшым братам у своеасаблівую споведзь. Размова, што адбывалася ў далёкім ваенным годзе, быццам працягваецца і зараз, набываючы аналітычна-падагулышочую завершанасць у свядомасці Антанюка.
Знешні і ўнутраны дыялагізм наратыўнай структуры рамана дапамагае раскрыццю драматычнай напружанасці, дыялектычнай складанасці духоўнага свету галоўнага героя, шматстайнасці яго сувязяў з рэчаіснасцю. Аналізуючы свой жыццёвы шлях, Іван Васільевіч Антанюк пераконваецца ў патрэбе менавіта такога, з розных пунктаў погляду, успрымання: «той Антанюк застаўся там, за мяжой, і ўсё засталося з імі.Не, лухта. Ніхто не хаваў аднаго Антанюка і не нараджаў другога. Якая мяжа? Калі і што дзяліла? Ніколі я не дваіўся, здаецца. Ды не, дваіўся ўсё-такі. Інакш пражыць нельга». Пры гэтым, як паказвае ход развіцця падзей у рамане, Іван Васільевіч заўсёды застаецца самім сабой, верным сутнаснаму ў сабе як чалавеку.
Вывады
У выніку ажыццёўленага аналізу наратыўнай структуры рамана Івана Шамякіна «Снежныя зімы» выяўлены наступныя заканамернасці. Твор I. Шамякіна ў наратыўным плане ўяўляе сабой складаную і разгорнутую структуру, з дапамогай якой раскрываецца дыялектыка ўзаемаадносінаў асобы і фамадства, багацце ўнутранага свету чалавека. Глыбокаму пранікненню ў псіхалогію галоўнага героя рамана Івана Васільевіча Антанюка садзейнічае выкарыстанне разнастайных прыёмаў кампазіцыйнага і моўна-стылявога выяўлення. Істотнае значэнне для развіцця аўтарскай канцэпцыі мае суаднясенне ў аповедзе розных часавых пластоў, спалучэнне сюжэтна-падзейнага апісання з самараскрыццём героя праз асацыятыўную разгорнутасць яго роздумаў і ўспамінаў. Адной з самых адметных характарыстык духоўнага жыцця Антанюка з'яўляецца яго пастаянная скіраванасць на дыялог з людзьмі, з якімі яго зводзіў і зводзіць лёс. Дыялог гэты ва ўмоўнай медытатыўнай форме можа весціся героем праз часавую і прасторавую дыстанцыю. Важную ролю адыгрывае таксама дыялагічны характар самарэфлексіі героя, які сведчыць пра яго напружаныя духоўныя пошукі.
Канцэптуальная значнасць і змястоўная напоўненасць структурных адносінаў на розных узроўнях тэксту, сумяшчэнне форм аповеду ад трэцяй і першай асобы, збліжэнне мінулага і цянерашняга часу, адкрытая фамадзянская пазіцыя галоўнага героя і яго рэфлексіўнасць вылучаюць раман Івана Шамякіна «Снежныя зімы» як адну з адметнейшых з'яў беларускай прозы.
Літаратура
1. Стэнафама размовы з народным пісьменнікам Беларусі Іванам Шамякіным / рэд. апраа. Т. Шамякінай II Бедарускае літаратуразпаўства: навук.-метад. зб. - Мінск : Выд. цэнтр БДУ, 2007. -Вып. 5.-С. 217-232.
2. Локун, В. Іван Шамякін / В. Локун II Псторыя бсларускай літараггуры XX стагоддзн : у 4 т. - Мінск : Беларус. навука, 2002.--Т. 3 : 1941-1965.-С. 597-639.
3. Каваленка, В. Іван Шамякін: Нарыс жышм і творчасці / В. Каваленка. - Мінск : Нар. асвета, 1980.-207 с.
4. Шамякін, I. Збор твораў : у 6 т. / Іван Шамякін. - Мінск : Маст. літ., 1979. - Т. 5. - 608 с.