Журналістыка Беларусі ў час Вялікай Айчыннай вайны i ў аднаўленчы перыяд (1946-1953 гг.)
ЗМЕСТ
1. Журналістыка Беларусі напярэдадні і ў час Вялікай Айчыннай вайны
1.1 СМІ Беларусі ў перадваенны перыяд
1.2 Журналістыка Беларусі ў гады Вялікай Айчыннай вайны
2. Беларуская журналістыка ў аднаўленчы перыяд (1946-1953 гг.)
СПІС ВЫКАРЫСТАНЫХ КРЫНІЦ
1. Журналістыка Беларусі напярэдадні і ў час Вялікай Айчыннай вайны
1.1 СМІ Беларусі ў перадваенны перыяд
Сацыяльна-эканамічнае і палітычнае развіццё краіны ў канцы 30-х гадоў праходзіла ў складаных унутраных і міжнародных умовах. Нарастала пагроза новай сусветнай вайны. Існавалі складанасці і ўнутры краіны, якія ў далейшым выявілі крызісныя з’явы ў кіраўніцтве партыі.
СМІ рэспублікі былі часткай сістэмы партыйнага кіраўніцтва народнай гаспадаркай, грамадскімі працэсамі. У пачатку 1938 года ў БССР выдавалася 199 газет – рэспубліканскіх, акруговых, гарадскіх, раённых і шматыражных. Агульны тыраж іх складаў 976 тыс. экз. Сетка друкаваных выданняў пасля ўз’яднання бел. народа ў адзінай дзяржаве пашырылася дзякуючы стварэнню новых газет у заходніх абласцях. У 1941 годзе ў рэспубліцы выходзіла 219 друкаваных газет (у тым ліку рэспубліканскія: “Звязда”, “Советская Белоруссия”, “Октябрь”, “Штандар вольнасці”, “Літаратура і мастацтва”, дзве маладзёжныя), 8 часопісаў. Разавы тыраж усіх выданняў складаў 1115 тыс. экз.
Вялікую дзейнасць разгарнула Беларускае тэлеграфнае агенцтва, створанае ў сакавіку 1931 г. У 1939 г. БелТА мела 27 уласных карэспандэнтаў. У ім існавалі рэдакцыі саюзнай, рэспубліканскай і замежнай інфармацыі, рэдакцыі інфармацыі для абласных і раённых газет, рэдакцыя інфармацыі для ТАСС. Была створана фотахроніка БелТА і наладжана выданне фотагазеты, якая ўяўляла сабой набор фораздымкаў аб найбольш значных падзеях, што адбываліся ў рэспубліцы і краіне.
Напярэдадні Вялікай Айчыннай вайны агульная колькасць радыёпрыёмных пунктаў складала 6 мільёнаў 975 тыс. штук. Адзіная усесаюзная сетка радыёвяшчання была ўведзена з 1 лютага 1937 г. З 20 мая 1940 г. Цэнтральнае радыё перайшло на трохпраграмнае вяшчанне. Беларускае радыё, з’яўляючыся неад’емнай часткай сістэмы усесаюзнага радыёвяшчання, было папулярным сродкам масавай інфармацыі сярод насельніцтва рэспублікі.
У трэцяй пяцігодцы ўступілі ў строй Маскоўскі, Ленінградскі, Кіеўскі тэлецэнтры. У Мінску праводзілася падрыхтоўчая работа. У перадваенныя гады тэлетрансляцыя насіла эксперыментальны характар. Гэта тлумачылася не толькі навізной справы, але і надзвычай слабым развіццём прыёмнай сеткі тэлебачання.
У 1938-40 гг. ЦК ВКПБ(б) прыняў шэраг пастаноў, накіраваных на ўзмацненне друку. Яны вызначылі і ўдакладнілі асноўныя прынцыпы і напрамкі развіцця друку ў гэты час.
ЦК адзначыў бессістэмнае і павярхоўнае асвятленне партыйнага жыцця ў беларускіх рэспубліканскіх газетах “Звязда” і “Советская Белоруссия” і патрабаваў увесці ва ўсіх газетах пастаянны аддзел “Партыйнае жыццё”.
Асноўнай тэмай друку Беларусі ў гэты час стала барацьба за датэрміновае выкананне трэцяга пяцігадовага плана. Газеты тлумачылі сэнс палітычнай задачы, якую паставіла партыя, – закончыць рэканструкцыю вытворчасці і завяршыць будаўніцтва сацыялізму ў краіне.
Калі ў гады першых пяцігодак асноўнай формай спаборніцтва быў стаханаўскі рух, падхоплены на машынабудаўнічых заводах Мінска, Віцебска, Гомеля, Оршы, дык у трэцяй пяцігодцы шырока разгортваецца новая яго форма – рух шматстаночнікаў і сумяшчэнне прафесій.
Газеты настойліва прапагандавалі перадавы вопыт. “Советская Белоруссия” 6 жніўня 1939 г. выступіла з перадавым артыкулам “Паўсядзённа кіраваць стаханаўскім рухам”, 30 жніўня – “Стаханаўскі рух”: “Трэба клапаціцца, каб армія стаханаўцаў расла з дня на дзень. Сіла стаханаўскага руху заключаецца ў яго масавасці. Ад рэкордаў адзінак трэба перайсці да сістэматычнай стаханаўскай работы цэлымі брыгадамі, участкамі, прадпрыемствамі. Для гэтага трэба дапамагчы стаць кожнаму рабочаму стаханаўцам”. Нумар газеты за 30 жніўня быў амаль поўнасцю прысвечаны стаханаўскаму руху – да 2 гадавіны рэкорда А.Стаханава. Як бачым, друк садзейнічаў усеагульнаму распаўсюджванню руху, не заўважаючы, што ў гэтай масавасці хаваецца рэальная небяспека для яго жыццяздольнасці.
Правядзенне злётаў, сумесных нарадаў рэспубліканскіх, абласных і раённых газет, заводскіх сходаў было вызначальнай рысай друку канца 30 – пачатку 40 гг. Так, у лютым 1938 г. “Советская Белоруссия” і “Віцебскі пралетарый” правялі нараду стаханаўцаў і інжынерна-тэхнічных работнікаў буйнейшага прамысловага цэнтра рэспублікі г.Віцебска. Яго асноўная мэта – пашырэнне стаханаўскага руху.
У 1941 г. газета “Сталинская молодежь” аб’явіла пераклічку пярвічных камс. арганізацый у барацьбе за эканомію, чысціню і культуру вытворчасці. 25 студзеня газета надрукавала перадавы артыкул “Як вы змагаецеся за эканомію”. І першы матэрыял быў змешчаны з “Гомсельмаша”, які дабіўся высокіх паказчыкаў.
У лютым 1938 г. адбыўся першы Усесаюзны з’езд калгаснікаў-ударнікаў, на якім быў абагульнены вопыт работы перадавых калгаснікаў і выпрацаваны новыя арыенціры працы. У сакавіку ва ўсіх газетах Беларусі быў апублікаваны зварот 1500 старшынь перадавых калгасаў “Да ўсіх калгаснікаў, калгасніц і спецыялістаў сельскай гаспадаркі Беларускай ССР”, у якім аналізаваўся стан сельскай гаспадаркі і абазначаліся новыя рубяжы. У студзені 1939 г. у рэспубліцы была праведзена Усебеларуская нарада стаханаўцаў сельскай гаспадаркі. Усе газеты, вядома, горача адгукнуліся на гэтую падзею. Яны змясцілі падрабязную стэнаграму нарады, апублікавалі асобныя прамовы, арганізавалі водгукі. Нарада прыняла зварот да ўсіх работнікаў сельскай гаспадаркі БССР “Выходзьце на спаборніцтва за высокія і ўстойлівыя ўраджаі!”
У асвятленні пытанняў развіцця сельскай гаспадаркі друк карыстаўся шматлікімі рубрыкамі: “Парады калгаснікам” (“Гомельская праўда”), “Шырэй сац.спаборніцтва за высокі ўраджай”, “На калгасных палях” (“Звязда”), “На калгасных палях вобласці” (“Віцебскі рабочы”) і інш.
Газеты друкавалі рэцэнзіі на новыя спектаклі ў тэатрах, пісалі пра новыя работы беларускіх кампазітараў, скульптараў, мастакоў. Але трэба сказаць, што сустрэчы чытачоў з любімымі пісьменнікамі былі не вельмі частымі, а творы, што друкаваліся, былі іншы раз не лепшымі. Нездарма Я.Колас пісаў у артыкуле “Пакажыце культуру рэспублікі”, змешчаным у “Советской Белоруссии” 29 красавіка 1938 г.: “Недапушчальна мала на старонках газеты друкуецца добрых нарысаў, фельетонаў, апавяданняў, вершаў. У газеце пераважаюць вельмі сухія, напісаныя казённаю моваю артыкулы і заметкі. Няма ўдумлівага падыходу: ці захвальваюць, ці “кладуць на лапаткі”. Мала аб драматургіі і тэатры”.
1938-1941 гг. – перыяд складанага міжнароднага становішча. 1 верасня 1939 г. пачалася першая сусветная вайна, у якую паступова былі ўцягнуты краіны Заходняй Еўропы, Паўночнай Афрыкі і Амерыкі, Паўднёва-Усходняй Азіі. Трывожныя падзеі зарубежнага жыцця ўсё часцей становяцца аб’ектам публіцыстычных матэрыялаў на міжнародныя тэмы: Мюнхенская змова, мужнасць рэспубліканскай Іспаніі, трагедыя Чэхаславакіі, Францыі, Польшчы і г.д. Акрамя прапагандысцкіх артыкулаў, якія раскрывалі сутнасць з’яў, у газетах пастаянна друкавалася інфармацыя аб ходзе ваенных дзеянняў.
17 верасня 1939 г. часці Чырвонай Арміі перайшлі граніцу Польшчы і ў кароткі тэрмін занялі Заходнюю Беларусь і Заходнюю Украіну. У выніку межы БССР пашырыліся да 207,6 тыс.кв.км, а насельніцтва павялічылася да 8910 тыс.чал.
За кароткі тэрмін на далучанай зямлі былі арганізаваны рэдакцыі перыядычных выданняў. На працу ў новыя газеты былі накіраваны кваліфікаваныя журналісты. Пад канец 1939 г. у заходніх абласцях выходзілі 32 газеты, а перад пачаткам вайны – больш як 45.
Развіццё друку патрабавала павышэння тэарэтычнага ўзроўню журналістаў, росту іх прафесійнага майстэрства, выхавання і навучання шырокіх колаў рабселькораўскага актыву. Газеты адчувалі патрэбу ў палітычна пісьменных, усебакова адукаваных, кваліфікаваных работніках, якія б любілі газету і разумелі яе вялікае значэнне. Менавіта з гэтай мэтай створаны ў 1932 г. КІЖ быў рэарганізаваны ў 1940 годзе ў Беларускі дзяржаўны інстытут журналістыкі з чатырохгадовым тэрмінам навучання. За даваенны час інстытут закончылі 247 чалавек.
Вясной 1941 г. скончыўся навучальны год масавай падрыхтоўкі рэдактараў насценных газет і рабселькораў пры рэдакцыях раённых і гарадскіх выданняў. Па рэспубліцы было ахоплена да 150 тыс. чал. На курсы пры рэспубліканскіх газетах было прынята 800 чал., у т.л. 238 рэдактараў насценных газет прадпрыемстваў, устаноў, 494 рэдактары насценгазет калгасаў, саўгасаў, МТС і селькораў.
Т.ч., трэба адзначыць поспехі ў развіцці перадваеннага друку, рост паліграфічнага ўзроўню газет і часопісаў, тэхнічнага аснашчэння радыёвяшчання. У той жа час тэмы, якія распрацоўваліся на старонках друку і ў эфіры, часта мелі тэндэнцыйную накіраванасць. Так, адлюстроўваючы развіццё ўсіх галін народнай гаспадаркі, рэдакцыі ішлі па шляху найменшага супраціўлення – усхваляючы дасягненні і замоўчваючы недахопы, памылкі. Крытычныя матэрыялы ўскрывалі асобныя факты, але рэдка пераходзілі да абагульненняў. Усё гэта скажала рэальнасць і, адпаведна, прыносіла негатыўныя вынікі.
1.2 Журналістыка Беларусі ў гады Вялікай Айчыннай вайны
Беларусь адной з першых прыняла на сябе ўдары фашысцкіх захопнікаў. Важная роля ў арганізацыі супрацьстаяння ворагу належала ў гэты час перыядычнаму друку. Нягледзячы на тое, што 22 чэрвеня была нядзеля і ў панядзелак газеты не выдаваліся, журналісты прыйшлі на працу, і раніцай 23 чэрвеня выйшлі пазачарговыя спецыяльныя выпускі рэспубліканскіх газет “Звязда” і “Советская Белоруссия”.
Меркавалася, што ў час вайны выданне “Звязды” будзе арганізавана ў Магілёве, а “Советской Белоруссии” – у Гомелі. Але ў сувязі з тым, што ў першыя ж дні вайны гітлераўцы захапілі значную частку Беларусі і падыходзілі да Магілёва, рэдакцыя “Звязды” вымушана была пераехаць у Гомель, дзе ў гэты час на ўсю магутнасць працавала друкарня фабрыкі “Палесдрук”. Тут да 18 жніўня 1941 г. выдаваліся “Звязда”, “Cоветская Белоруссия” і абласная “Гомельская праўда”. Акрамя гэтых выданняў 5 ліпеня ў Гомелі выйшаў першы нумар агітплаката “Раздавім фашысцкую гадзіну”.
Вось як апісваў тыя трывожныя дні работы рэдакцый у прыфрантавым Гомелі журналіст Р. Дзегцяроў: “Днём і ноччу ад лініі фронту бесперапынным патокам рухаюцца ваенныя абозы. Адступаюць асобныя воінскія часці. Заканчваецца вычытка палос газеты “Звязда”. Друкуецца сатырычны агітплакат “Раздавім фашысцкую гадзіну”. Першая змена журналістаў і паліграфістаў пайшла ў бамбасховішча на адпачынак. Прыязджае сакратар ЦК КПБ(б). Ён праглядвае падпісаныя да друку старонкі “Звязды”, чытае адбіткі лістовак. Разрывы бомб не змаўкаюць. Асколкі ўсю ноч стукаюць па сценах рэдакцыі. Адна бомба патрапіла ў бочку з бензінам, якая стаяла ў двары друкарні. Побач ляжалі вінтоўкі, скрынкі з патронамі. Полымя пачало падбірацца да склада з паперай. Друкарня магла стаць мішэнню для фашысцкіх самалётаў. Усе адклалі рукапісы і кінуліся тушыць агонь, які ахапіў скрынкі з патронамі. Нечакана наступіла раніца. Змучаныя работнікі прыняліся дапісваць рукапісы: трэба было выдаваць чарговыя нумары. Так праходзіла амаль кожная ноч у прыфрантавым Гомелі”.
У ноч з 18 на 19 жніўня, калі навісла рэальная небяспека захопу ворагам Гомеля, быў сфарміраваны эшалон-друкарня. Работа рэдакцый яшчэ больш ускладнілася. Наступала халодная пара. Ацяплення ў вагонах не было. Творчыя работнікі і паліграфісты працавалі з апухлымі рукамі, аднак ніхто з іх не скардзіўся на цяжкія ўмовы працы. Да таго ж варожая авіяцыя штодзённа бамбіла і абстрэльвала эшалон. У зацемненых вагонах пісаліся адозвы, лістоўкі, выдаваліся чарговыя нумары газет. Эшалон-друкарня следаваў па маршруту Шчорс–Бахмач–Канатоп–Казань–Масква.
Але ў сувязі з недахопам паперы выданне “Звязды” і “Советской Белоруссии” было спынена. Замест іх па рашэнні ЦК КП(б)Б з 9 кастрычніка 1941 г. у Болхаве, паблізу Арла, пачала выдавацца газета “Савецкая Беларусь”. З часткі супрацоўнікаў рэдакцый “Савецкай Беларусі” і агітплаката “Раздавім фашысцкую гадзіну” быў сфарміраваны новы эшалон-друкарня. Узначаліў калектыў журналіст і пісьменнік Мікалай Вішнеўскі.
На базе гэтай друкарні з 18 сакавіка 1942 г. на Калінінскім фронце пачала выдавацца газета “За свабодную Беларусь” – орган палітупраўлення Калінінскага фронта.
Яшчэ раней, 11 ліпеня 1941 г., упраўленне палітычнай прапаганды Заходняга фронта пачало выдаваць газету “За Савецкую Беларусь”.
22 сакавіка 1942 г. у Маскве выйшаў першы нумар агітплаката “Партызанская дубінка”, а ў прыфрантавой палаве з 14 красавіка – газета “Віцебскі рабочы”.
У дні бітвы за Маскву друк Беларусі змясціў некалькі артыкулаў і замалёвак пра сваіх землякоў на франтах і ў тыле ворага – капітана Мікалая Гастэлу, генерала Льва Даватара, Сяргея Грыцаўца, кіраўнікоў партызанскага руху Ціхана Бумажкова, Фёдара Паўлоўскага, пра барацьбу партызанскіх атрадаў пад камандаваннем А.Далідовіча, І.Жулегі, А.Каваленкі, М.Шмырова і інш.
З пачаткам разгортвання ўсенароднай партызанскай барацьбы перад беларускім друкам востра паўстала задача мець уласных ці спецыяльных карэспандэнтаў на акупаванай беларускай зямлі. Вялікае значэнне ў гэтых адносінах мела палажэнне “Аб рабоце ваенных карэспандэнтаў на фронце”. У абавязкі карэспандэнтаў ваенных газет уваходзіла не толькі аператыўнае асвятленне ваенных падзей, але і праяўленне асабістай дысцыплінаванасці, смеласці і нястомнасці ў рабоце, а калі патрабавалі абставіны, – і ў баях.
У выніку камандзіровак карэспандэнтаў у глыбокі тыл ворага на старонках беларускага друку пачынае больш друкавацца матэрыялаў, розных па жанру і праблематыцы. З’аўляюцца нарысы, праблемныя артыкулы. Так, напр
У кастрычніку 1942 г. была павялічана перыядычнасць і фармат газеты “Савецкая Беларусь”. Гэта паспрыяла больш шматграннаму адлюстраванню падзей. У газеце з’яўляюцца пастаянныя рубрыкі “На франтах Айчыннай вайны”, “Па Савецкаму Саюзу” і інш., дзе друкаваліся паведамленні аб ваенных дзеяннях на Курска-Харкаўскім напрамку, пра абарончыя баі пад Сталінградам.
28 кастрычніка 1942 г. “Савецкая Беларусь” пад “шапкай” “Германія – рынак рабоў! Рвіце ланцугі гітлераўскага рабства!” надрукавала пісьмы беларускіх нявольнікаў з фашысцкай катаргі. Гэтыя пісьмы, падкрэслівала газета, напісаны крывёю сэрца.
Асабліва востра выкрывалі гітлераўскія махінацыі, “новы парадак” газеты-плакаты “Раздавім фашысцкую гадзіну” і “Партызанская дубінка”. Для гэтага выкарыстоўваліся самыя розныя матэрыялы, якія друкаваліся пад рубрыкамі “Не ў брыво, а ў вока”, “Партызанскія падарункі”, “Чым багаты – тым і рады”, “Прыгоды Адольфа Гітлера”, “Бліц-паходы – цяжкія прыгоды”, “Дакументы жахлівых злачынстваў гітлераўцаў” і інш.
Часам нумары газет-плакатаў цалкам прысвячаліся выкрыццю якой-небудзь злоснай авантуры гітлераўцаў на акупаванай Беларусі. Выкрываючы розныя фашысцкія рэформы, праекты, нацысцкую ідэалогію, газета-плакат “Раздавім фаш.гадзіну” ў той жа час заклікала беларускі народ на гераічную барацьбу, дапамогу Чырвонай Арміі.
Сярод партызан і насельніцтва акупаваных тэрыторый вялікай папулярнасцю карысталася “Малая партызанская энцыклапедыя”, якая на працягу ўсёй вайны друкавалася на старонках газет-плакатаў. Аўтары яе выкарыстоўвалі канкрэтныя факты, народны гумар, мову з яе ярка выражанай эмацыянальнай экспрэсіяй. Многія падпольныя і партызанскія выданні перадрукоўвалі “МПЭ”, выкарыстоўвалі яе асобныя матэрыялы і факты ў лістоўках і адозвах.
Друкаваліся газеты і на акупаванай тэрыторыі. 18 мая 1942 г. выйшаў першы нумар мінскай падпольнай газеты “Звязда”. Узначаліў рэдакцыю таленавіты журналіст Уладзімір Амельянюк. З’яўленне кожнага чарговага нумара “Звязды” выклікала лютую злосць у фашыстаў. Пасля смерці У.Амельянюка, забітага правакатарам, рэдактарам газеты стаў В.К.Нікіфараў. пад яго рэдакцыяй былі выдадзены другі, чацвёрты і падрыхтаваны пяты нумар. У ноч на 26 верасня 1942 г. гітлераўцы арыштавалі і замучылі членаў Мінскага падпольнага камітэта, у тым ліку і рэдактара “Звязды” Нікіфарава. Падрыхтаваны да выпуску пяты нумар газеты выдаць так і не ўдалося.
У канцы 1942 г. рэдактарам “Звязды” быў прызначаны вопытны журналіст М.П.Барашкаў, супрацоўнікамі – П.Касцюкавец, былы рэдактар любанскай раённай газеты, і Г.Шчарбатаў, які ў якасці спецкара “Савецкай Беларусі”, “За Савецкую Беларусь”, “За свабодную Беларусь” і газеты-плаката “Раздавім фаш.гадзіну” знаходзіўся на акупаванай тэрыторыі.
У друкарні “Звязды” 31 студзеня 1943 г. выйшаў першы нумар адноўленай маладзёжнай газеты “Чырвоная змена”. Рэдагаваў яе таксама М.Барашкаў, даваенны рэдактар. Як і “Звязда”, “Чырвоная змена” з нумара ў нумар заклікала моладзь Беларусі на барацьбу з гітлераўскімі акупантамі.
9 красавіка 1943 г. выйшаў першы нумар падпольнаай газеты “Кліч Радзімы” – орган Любанскага раённага камітэта партыі. Газета расказвала, як на базе асобных партызанскіх атрадаў арганізаваліся мабільныя і буйныя брыгады народных мсціўцаў імя Панамарэнкі, імя Кірава, імя Чапаева, імя Брагіна. А ўвогуле, за гады вайны ў Беларусі было выдадзена звыш 170 партызанскіх і падпольных газет.
Беларускі друк перыяду ВАВ – яркі прыклад прымянення інтэлектуальных сіл народа ў барацьбе з ворагам. Публіцыстычная спадчына журналістаў і пісьменнікаў, якія штодзённа рызыкавалі жыццём, павінна быць глыбока вывучана. Яна з’яўляецца сапраўды гераічнай старонкай у гісторыі барацьбы беларускага народа з фашызмам.
журналістыка беларусь вайна друк
2. Беларуская журналістыка ў аднаўленчы перыяд (1946-1953 гг.)
Вайна пакінула па сабе змрочную спадчыну. Не кажам пра яе чалавечыя ахвяры – іх колькасць наўрад ці хто дакладна падлічыць. Амаль поўнасцю былі разбураны прамысловасць, сельская гаспадарка, зруйнаваны многія гарады і вёскі, разрабаваны музеі, бібліятэкі. Па афіцыйных падліках за гады вайны агульныя страты народнай гаспадаркі Беларусі склалі 75 млрд.руб. (у цэнах 1945г.).
Вялікая роля ў аднаўленчай рабоце адводзілася сродкам масавай інфармацыі. У СМІ прыйшлі працаваць журналісты, што вярнуліся з франтоў ВАВ. 1 лістапада 1944 г. пачаліся заняткі на факультэце журналістыкі Белдзяржуніверсітэта, створанага па рашэнні ЦК ВКП(б)Б. Факультэт у гады чацвёртай пяцігодкі пачаў пасылаць у рэдакцыі дыпламаваных спецыялістаў.
Паколькі культ асобы Сталіна ў СССР з неймавернай хуткасцю ўзрастаў, асабліва пасля вайны, і ён быў фактычна адзіным чалавекам, які прымаў найважнейшыя рашэнні гаспадарчага і культурнага напрамкаў у разбуранай і спустошанай вайной краіне, СМІ ў першую чаргу адчулі на сабе цэнзурны прыгнёт каманды “бацькі ўсіх народаў”. Былі, аднак, прыняты і некаторыя станоўчыя рашэнні, якія садзейнічалі развіццю СМІ. Быў павялічаны аб’ём рэспубліканскіх, абласных газет (з 2-х да 4-х палос), колькасць аддзелаў і адпаведна – колькасць творчых работнікаў у рэдакцыях. Станавілася больш і саміх газет. У 1946 г. у БССР выходзіла 10 рэспубліканскіх, 11 абласных, 161 раённая, 10 гарадскіх, 4 галіновыя, 9 часопісаў, агульны разавы тыраж газет складаў звыш 800 тыс. асобнікаў.
У той час былі створаны новыя газеты: “Савецкі селянін” (1945), “Мінская праўда” (1950), “Физкультурник Белоруссии” (1951), часопіс “Калгаснік Беларусі” (1953) і інш.
ЦК КП(б)Б у гэтыя гады прыняў некалькі пастаноў, накіраваных на паляпшэнне дзейнасці сродкаў масавай інфармацыі: “Аб рабоце газеты “Советская Белоруссия” (1946, 17.09), “Аб няправільных адносінах Мінскага абкома КП(б)Б да крытыкі ў друку” (1947, 4.11) і інш. Адзін пералік пастаноў паказвае, што партыйныя органы вельмі ўважліва сачылі за тым, каб у СМІ не крытыкаваліся партыйныя чыноўнікі нават самага нізкага ўзроўню, бо гэтая крытыка пераносілася б на ўсю КП(б), а значыць, і на ўсю гаспадарчую, сацыяльную і культурную палітыку, якую яна праводзіла. Крытыкаваліся газеты і за тое, што слаба пасітычна выхоўвалі працоўных, мала ўвагі ўдзялялі партыйным камітэтам, іх кіруючай ролі, слаба адлюстроўвалі сацыялістычнае спаборніцтва і г.д. І гэта ў час, калі СМІ, асабліва газеты, толькі тое і рабілі, што праслаўлялі ВКП(б) і яе кіраўніка І.В.Сталіна, які вёў савецкі народ «ад перамогі да перамогі».
Не сакрэт, што супрацоўнікі мясцовага друку часта выкарыстоўваліся, як кажуць, не па прызначэнні (у якасці т.зв. «таўкачоў»-упаўнаважаных) у час розных масавых палітычных і гаспадарчых кампаній. У канцы 40-х – пачатку 50-х гадоў гэты «рух» атрымаў такі размах, што на дзвярах некаторых раённых газет можна было вывешваць аб'явы: «Усе на пасяўной», «Усе на зборцы попелу», «Усе на ўборачнай» і г.д. У рэдакцыях фактычна не заставалася творчых работнікаў, што адмоўна адбівалася на якасці перыядычных выданняў. У пастанове «Аб фактах няправільнага выкарыстання рэдактараў раённых газет» з гэтага часу забаранялася адпраўляць супрацоўнікаў рэдакцый у якасці «штурхачоў».
У пасляваенныя гады, хоць і рабіць гэта было вельмі цяжка з-за адсутнасці друкарскага абсталявання, паперы, фарбы, журналісцкіх кадраў, аднавілі работу даваенныя, ствараліся новыя шматтыражныя газеты. Газеты «Бумажнік» (фабрыка «Герой працы»), «Рабочий Осинторфа», «Железнодорожник Белоруссии», «Строитель транспорта» («Белтрансбуд»), «Автозаводец», «Трактор», «Голос стахановца» («Гомсельмаш»), «За сталинские кадры» (БДУ), «Советский инженер» (БПІ) і інш. Імкнуліся ўсебакова асвятляць жыццё калектыву, сачылі за будаўніцтвам новых прамысловых прадпрыемстваў. У 1951 г. пры палітаддзелах МТС былі створаны 124 шматтыражныя газеты агульным разавым тыражом у 68 тыс. паасобнікаў. Пры 50 найбольш аддаленых ад райцэнтраў МТС былі створаны свае друкарні. У 1953 г., выканаўшы сваю задачу, палітаддзелы пры МТС і іх газеты былі ліквідаваны.
У 1948 г. радыёвяшчанне Беларусі дасягнула даваеннага ўзроўню. Былі адноўлены і пабудаваны новыя – усяго 242 радыёвузлы, аднак, план радыёфікацыі вёсак у 1948 г. быў выкананы толькі на 54,4%. Напачатку 50-х гадоў у Мінску пачаліся работы па будаўніцтву студыі тэлебачання.
З пачатку вызвалення ад акупацыі ў сродках масавай інфармацыі Беларусі пачаўся паказ аднаўлення народнай гаспадаркі. Ішла рэканструкцыя тых прадпрыемстваў, што захаваліся, пачыналася будаўніцтва новых – гігантаў беларускай індустрыі аўтамабільнага і трактарнага заводаў.
На старонках газет «Звязда», «Советская Белоруссия», «Гомельская праўда», «Сталинская молодежь», «Уперад» (Ліда) і інш. з'явіліся рубрыкі «На важнейшых новабудоўлях рэспублікі», «Людзі новай пяцігодкі», «Трактарны будуе ўся рэспубліка» і інш., пад якімі друкаваліся матэрыялы аб ходзе будаўніцтва, лепшых людзях новабудоўляў.
Газеты, радыё падхоплівалі новыя ініцыятыві, расказвалі пра іх на ўсю рэспубліку. Так, газета «Віцебскі рабочы» стала праводзіць «стаханаўскія серады», «Звязда» вяла рубрыку «Старонкі перадавога вопыту», з 1949 г. «Советская Белоруссия» ўвяла рубрыку «Стаханаўскі лекторый», «Чырвоная змена» і «Сталинская молодежь» заклікалі моладзь набываць рабочыя прафесіі, больш актыўна ўдзельнічаць у аднаўленні і развіцці народнай гаспадаркі. У перыядычным друку ў гэты час актыўна ўдзельнічалі вядомыя беларускія пісьменнікі і публіцысты Т.Хадкевіч, М.Вішнеўскі, М.Ткачоў, А.Матусевіч, І.Турэцкі («Звязда»), І.Новікаў, В.Ігнацьеў, Ф.Міхайлаў («Советская Белоруссия») і інш.
СМІ шырока выкарыстоўвалі многія формы масавай работы – рэйды, агляды. Адной з цікавых форм стала правядзенне «выязных рэдакцый», практыкаваць якую журналісты пачалі яшчэ ў 30-я гады.
Першая пасляваенная аяцігодка была выканана за чатыры гады і тры месяцы. Паспяхова выконваліся і планы пятай пяцігодкі.
У цяжкім становішчы пасля вайны была і сельская гаспадарка. У 1946 г. пасяўныя плошчы ў Беларусі складалі прыкладна дзве трэці даваенных. Не хапала тэхнікі, насення, мінеральных угнаенняў. Нізкай была ураджайнасць палёў, прадукцыйнасць жывёлагадоўлі. У канцы 40-х – пачатку 50-х гадоў у былой Заходняй Беларусі пачалася калектывізацыя. Яна ішла цяжка, бо заходнебеларускія сяляне не мелі вопыту вядзення калектыўнай гаспадаркі Усходняй Беларусі 30-х гадоў. Спецыяльна для гэтага рэгіёна ў красавіку 1945 г. пачала выдавацца газета «Савецкі селянін» (з 1-га кастр.1950 г. – агульнарэспубліканская газета «Колхозная правда»). Пры МТС заходніх абласцей у 1950 г. былі створаны палітаддзелы, пры якіх таксама сталі выдавацца шматтыражныя газеты.
Вясной 1946 г. трэба было паспяхова правесці веснавую сяўбу, значна павялічыць пасяўныя плошчы, таму газеты «Звязда», «Савецкі селянін», «Гомельская праўда», «Віцебскі рабочы», «Сталінскі шлях» (Маладзечна), «Чырвоная звязда» (Баранавічы), «Заря» (Брэст), «За радзіму» (Магілёў) і інш. праводзілі с/г лекторыі, масавыя рэйды па падрыхтоўцы тэхнікі да сяўбы, расказвалі аб агранамічнай вучобе паляводчых брыгад і звенняў. Абласная газета «Віцебскі рабочы», напрыклад, праводзіла «мічурынскія вечары», на якіх давала слова вучоным, перадавікам с/г.
Пастаяннымі ў газетах сталі рубрыкі «За высокі ўраджай», «Парады селяніну», «Завочная агратэхнічная школа», «Горад – вёсцы», «Селькоры паведамляюць» і інш.
На жаль, становішча ў с/г не было такім аптымістычным, якім яно бачылася многім кіраўнікам КП(б)Б. С/г пачатку 50-х гадоў значна адставала ад патрэб насельніцтва. У калгасах і саўгасах у дрэнным стане бвла жывёлагадоўля, тут зусім адсутнічала механізацыя, не хапала гатуковага насення, мала было тэхнікі для апрацоўкі палёў. Усё гэта было прычынай нізкай рэнтабельнасці с/г вытворчасці. Вось чаму ў верасні 1953 г. адбыўся пленум ЦК КПСС, які абмеркаваў пытанні далейшага развіцця с/г. Гэта быў адзін з найбольш плённых пленумаў, што прайшлі пасля смерці Сталіна. Пленум павінен быў унесці пэўныя змены ў развіццё с/г.
Адразу ж пасля яго закрыцця газеты распачалі прапаганду яго рашэнняў. З'явіліся рубрыкі «Трыбуна перадавога вопыту», «Праблемы калгаснаай эканомікі», «Дасягненні навукі – у вытворчасць», «Вучоныя раяць», «Людзі творчай працы» і інш. На жаль, рашэнні і гэтага пленума не ўнеслі карэнных змен у развіццё с/г, бо сама сістэма калектыўнага гаспадарання не спрыяла ні значнаму павышэнню ўраджайнасці палёў, ні павелічэнню прадукцыйнасці жывёлагадоўлі. У 1953 г., амаль праз дзесяць гадоў пасля заканчэння вайны, валавы збор зерня і бульбы ў Беларусі складаў прыкладна дзве трэці ад узроўню 1940 г.
Канец 40-х – пачатак 50-х гг. у беларускай журналістыцы праходзіў пад эйфарыяй усхвалення асобы Сталіна. Пасля яго смерці наступіў непрацяглы перыяд т.зв. «адлігі», але СМІ Беларусі і цяпер павінны былі ведаць сваё канкрэтнае месца ў шэрагу ідэалагічных сродкаў барацьбы за камуністычныя ідэалы.
СПІС ВЫКАРЫСТАНЫХ КРЫНІЦ
1. Краўчанка I. Падпольны бальшавіцкі друк у Беларусі ў гады Вялікай Айчыннай вайны – Мінск, 1950.
2. Беларуская журналістыка (1941–1995 гг.): Вучэбна-метад. Дапаможнік – Мінск, 1996 – Ч. 3.
3. Конев А.Г. История журналистики Беларуси / Конев А.Г. – Мн: Выш. Школа, 2005г.
4. Корконосенко С.Г. Основы журналистики: Учебник для вузов / Корконосенко С.Г. – М. Аспект Пресс, 2001 – 287 с.